Nguyễn Xuân Khánh
Hồ Quý Ly
Phần XI -Chương 1
Ngôi chùa đổ
Thời nhà Trần, ở phía nam kinh thành Thăng Long có một khu hồ lớn gọi
là Đại Hồ .
Nó còn to hơn cả Tây Hồ. Thực ra, đó là một hệ thống những hồ ăn thông
với nhau gồm nhiều nhánh, ở giữa lại có những đảo đất cao trồi lên. Tuỳ
theo hình thể hoặc địa danh từng nơi, có đoạn gọi là hồ Phượng Hoàng, có
đoạn là hồ Bích Câu, có đoạn gọi là đầm Vạc, đầm Sậy... Thời đó, hồ khá
nổi danh, vì trong khu vực ấy có Quốc Tử Giám ở vùng trên và Từ Thiên
Giám ở vùng giữa. Vùng dưới Tư Thiên Giám, khu hồ rộng phình ra, quanh
năm hơi nước bốc lên, mặt hồ lúc nào cũng phủ hơi sương. Chung quanh
hồ, những làng rải rác mọc lên đây đó. Ở vùng hồ phình rộng có một chỗ
cây cối mọc um tùm, những bụi tre lưu niên suốt ngày đêm đung đưa cót
két, xào xạc. Quãng hồ ấy, mặt nước mọc đầy chỗ thì hoa súng, chỗ thì sậy
lác. Vắng người, lại cận kề hồ nước nên cò vạc kéo về trú ngụ, nhất là vạc,
vì vậy dân gọi vùng đó là đầm Vạc.
Bên bờ đầm Vạc có một xóm rất đặc biệt, xóm Đà La. Một cái tên rất
Chiêm Thành, bởi vì nơi đây trú ngụ những người tù binh Chiêm Thành từ
đời nhà Lý, trải qua mấy trăm năm, thôn Đà La đã biến âm thành làng Già.
Cũng như mọi làng Việt, làng Già có một ngôi chùa tên gọi chùa Tiên. Tên
như vậy, vì người đến vãn cảnh chùa thấy nó đẹp như một động tiên. Nghề
tạc đá người Chiêm mang từ vùng Chiêm Động ra vẫn được lưu truyền.
Những người thợ đá làng Già đã đục nên những con hươu, con voi, con
hổ... và đặt trong vườn chùa dưới những bóng cây, cạnh những bụi hoa và
bên bờ con ngòi thông ra đầm Vạc, tạo thành một phong cảnh kỳ tuyệt khác
hẳn mọi ngôi chùa. Sư cụ chùa Tiên là một nhà sư du phương từ phương
Nam tới. Ông gầy khô, ngày chỉ ăn một bữa, có tài chữa bệnh cho mọi
người nhưng không bao giờ lấy công.
Năm Tân Hợi (1371), Nghệ Hoàng mới lên ngôi, Chế Bồng Nga từ Nam
tràn ra đốt phá Thăng Long lần thứ nhất. Sau khi giặc rút, vua hỏi quần
