HỒ QUÝ LY - Trang 362

Hòn đá bằng nắm tay này, có lúc làm mây, làm mưa, thấm nhuần thiên hạ.
Cây thông nhỏ ba tấc ấy, ngày sau làm rường, làm cột, chống đỡ nước non.
Sử thầm nghĩ: “Chí của cha con họ thật rõ ràng như vậy Một người thì
muốn làm mây làm mưa để thấm nhuần cho toàn thiên hạ. Một người ngay
từ lúc trẻ đã dự định làm rường cột cho nước non. Ông thở dài, nghĩ tới
những dòng viết “Minh Đạo Luận” những dòng chữ ông đã thuộc lòng
trước khi viết ra giấy:
Năm Nhân Thân (1392) thái sư Quý Ly viết mười bốn thiên Minh Đạo
dâng lên Thái thượng hoàng. Nghệ Hoàng ban chiếu khen ngợi nhưng triều
thần nhiều người phản đối. ý của thái sư là muôn duy tân đất nước, không
chịu theo vết người xưa. Dù bậc tiên thánh, thấy không phải cũng đem ra
bàn luận.
Thái sư là người thông hiểu đạo Dịch. Đạo của càn khôn là biến dịch. Có
biến mới có thể hoá, có hoá mới có thể thông. Đất nước có thịnh cũng phải
có suy. Suy rồi biết biến dịch, sẽ dần dần thịnh lại. Thiền sư Vạn Hạnh nói:
“Nhậm vận thịnh suy vô bố uý”. Kẻ đại trí hiểu lẽ thịnh suy ở đời, nên
chẳng có gì sợ hãi.
Xem như Đại Việt ta đã trải qua bao cuộc thịnh suy. Suy đến như nghìn
năm nội thuộc Phương Bắc tưởng chẳng có mức nào suy hơn. Nhưng hồn
nước vẫn còn. Các bậc tiền nhân như Ngô Quyền, Đinh Bộ Lĩnh, Lê Đại
Hành đã đem bao xương máu tâm huyết, vẫy vùng, chống lại phương Bắc,
mới dưng lại được hồn của núi sông.
Nhà Lý với chiến công hiển hách phá Tông bình Chiêm, nhưng cuối cùng
cũng lại suy tàn.
Còn như nhà Trần, ba lần đại thắng giặc Nguyên, chiến công tưởng không
có gì hiển hách hơn, thế mà nhà Trần nay đang rơi vào vận bĩ. Biến dịch là
đúng, thay đổi là phải, vì thế thái sư viết ra mười bốn thiên Minh Đạo.
Nhung Minh Đạo có sáng ngời hay không, có thành công hay không, việc
đó phải xem nó có đáp ứng được với hồn nước hay không? Hồn của núi
sông tức là hồn Đại Việt. Hồn của núi sông tức là quyền tự chủ của nước
non. Tức là sự an vui no ấm của người dân. Túc là rạng rỡ văn hiến. Tức là
đem ánh sáng đến tận từng nhà, đem tự chủ đến tận từng người.