Sergei Gorbachev, đề ngày 27/8/1944, được cho là ông viết nó trước khi hy
sinh. Một tài liệu khác đề ngày 31/8 cho biết ông vẫn còn sống. Ông bị
thương nặng khi ở Tiệp Khắc và kết thúc chiến tranh, ông vẫn nằm trong
một bệnh viện quân y. Ông qua đời vào tháng 2/1976. Trong tâm trí của
Mikhail Gorbachev, ký ức về thời gian chiến tranh tồi tệ nhất là mùa xuân
năm 1943. Sau khi tuyết tan, ông và những người bạn khác thu nhặt những
tử thi đã thối rữa, một phần bị động vật ăn, những đầu lâu vẫn còn trong
những chiếc mũ sắt gỉ nhèm, những mảnh xương trắng, những nòng súng
trường nhô lên khỏi ống tay, những chiếc áo lính bốc mùi hôi tanh. Những
người lính Hồng quân được chôn trong một ngôi mộ tập thể. Khi chiến
tranh kết thúc, ông mới 14 tuổi và vẫn được coi là con người thuộc thế hệ
thời chiến. “Chiến tranh đã đốt cháy chúng tôi, để lại dấu ấn trong tính cách
và trong thế giới quan của chúng tôi.”
Trường học là nơi trú ngụ tránh hiểm nguy và sự thiếu thốn trong thời
chiến. Mikhail Sergeevich đi học, ông thích môn vật lý, toán và văn học, trở
thành bí thư Đoàn Komsomol và là một nghệ sĩ nghiệp dư đầy nhiệt huyết.
Nghỉ hè, ông cùng cha làm việc trên cỗ máy liên hợp gặt đập, và từ cuối
tháng 6 đến cuối tháng 8, ông đi làm xa nhà. Vào kỳ thu hoạch cao điểm,
ông phải làm việc 20 tiếng một ngày, lịch làm việc khiến một thanh niên
đang ở tuổi mới lớn kiệt sức. Cuộc sống đồng ruộng rất vất vả cực nhọc,
không khác gì đời sống nông dân trong chế độ nông nô. Những người bạn
có lần đã đùa bỡn đưa cho ông một cốc rượu vodka nhưng thật ra đó chỉ là
cồn. Kể từ đấy Gorbachev đâm ghét rượu mạnh. Vụ mùa năm 1948 là một
vụ bội thu. Những người thu hoạch được 800 tấn lương thực đều được
thưởng Huân chương Lenin. Cha của Mikhail Sergeevich cũng được trao
tặng huân chương này, còn Mikhail được tặng thưởng Huân chương Lao
động Cờ đỏ khi 17 tuổi. Với ông, đây là một phần thưởng vô cùng cao quý
và có ý nghĩa đối với một người còn rất trẻ. Năm 1950, ông học hết cấp hai
cơ sở ở vùng Krasnogvardeisk, nơi ông ở trọ cùng các học sinh khác cùng
làng. Ông được tặng thưởng huy chương bạc (sau này ông hãnh diện nói
rằng trong khi ông được thưởng huy chương bạc thì Raisa Maksimovna lại
