10
Nếu không phiền, thời tà khí còn ở khí phận ; khí phận bị thương nên khí hư, khí hư nên nói nhiều. Dương tà của Trời
phạm vào Dương khí của ngươi , hai khí ñó cùng chọi nhau, nên mình mới nóng như than. Tà nhiệt ñó gặp ñược chất âm-
dịch thời giải, nên mồ hôi ra mới khỏi.
- Án: THƯƠNG-HÀN-LUẬN nói rằng:
phàm bịnh thường tự hãn là do khí không hòa, lại dùng thuốc cho “phát hãn” thêm, khiến
cho VINH, VỆ ñiều hòa sẽ khỏi.
Xem vậy thời biết :
vì gặp khí thử mà hãn ra là vì “thử” làm thương ñến khí Dương, khiến
cho vệ-khí (dương) không hòa. ðến khi hãn ra mà khỏi, tức là do Vinh-Vệ hòa vậy” .
- TRƯƠNG-KHIẾT-CỔ nói: “
do sự hành ñộng mà mắc phải gọi là trúng nhiệt ; do sự yên lặng mà mắc phải gọi là trúng THỬ _
Trúng nhiệt thuộc DƯƠNG CHỨNG, trúng thử thuộc ÂM CHỨNG.”
- LÝ-ðÔNG-VIÊN nói : “
về những tháng Thử-nhiệt, những người nhàn hạ, lánh lắng ở những nơi buồng sâu nhà
rộng….. trong thời kỳ ñó, mà mắc bịnh gọi là trúng THỬ. Chứng trạng tất nhức ñầu, ố hàn, thân hình co rút, các
khớp xương ñau nhức, trong lòng buồn bực, da thịt rất nóng và không có hãn. ðó là bởi cái khí Âm-hàn ở nơi
buồng sâu nó cản át lại mà sinh bịnh. _ Nếu do người lao ñộng mắc phải ở ngoài trời nắng, thời gọi là trúng
NHIỆT. Chứng trạng tất nhức ñầu, buồn bực, ố nhiệt, da thịt nóng như ñốt, khát nhiều uống lắm, hãn ra như
tắm…. ðó là bởi nhiệt ñộc phạm tời PHẾ-KHÍ mà sinh bịnh.
KINH VĂN ________________________________________________________________________
Gặp phải THẤP (khí ẩm). ñầu nặng như ñội ; thấp phạm vào Dương-khí, nhân ñó hóa nhiệt _ Dương khí vốn là
một vật nhuần nuôi các ñường gân, giờ Dương khí bị thương, gân sẽ mắc bịnh. Các gân nhỏ co rút lại, các gân lớn
buông chùng ra, thành ra bịnh CÂU-LOAN và TÚNG-THỈ (co quắp, rã rời không cử ñộng ñược). Có khi lại sưng
thũng cả tứ chi (bởi Dương khí không vận hành ra tứ chi nên sưng thũng).
Nếu lại quá phiền-lao, thời Dương khí bị phân tán ra bên ngoài ; không có ñủ năng lực ñể bảo vệ Âm-khí ở bên
trong, tinh sẽ tự tiết ra mà hao kiệt. Nếu ở mùa Hạ thời thành chứng TIÊN-QUYẾT (chân tay giá lạnh) ; tinh khí hư
nên mắt mờ, không trông rõ, tai ù không nghe rõ.
Dương khí thông ra bì phu tấu lý (thớ thịt, bắp thịt) nếu tức giận quá ñộ, thời khí nghịch lên, huyết cũng theo
mà uất lên bộ phận trên, gây nên chứng BẠC-HUYẾT (toàn thân giá lạnh). Gân nhờ có huyết mới thấm nhuần mềm
mại; giờ huyết bị uất, gân không ñược thấm nhuần nên mới thành ra rã rời không thể cử ñộng.
Nếu hãn ra chỉ có nữa mình
(1)
sẽ sinh chứng THIÊN-KHÔ
(2)
; nếu hãn ra mà gặp Thấp, sẽ thành chứng mọc các
mụt nhỏ lấm tấm
(3)
. Những người mà ăn nhiều thuốc cao lương, phần nhiều mọc ñinh
(4)
. Hãn ra gặp gió, khí
lạnh át lại, sẽ uất thành các mụt nhỏ như nốt sởi
(5)
.
CHÚ GIẢI :________________________________________________________________________________
(1)_ vì Dương-khí không bao bọc ñược khắp mình.
(2)_ khô ñét một nửa mình.
(3)_ các nốt nhỏ, bên trong có mủ, tên chữ Hán gọi là “TỎA-KHÍ”.
(4)_ vì cái nhiệt ñộc của thức ăn nhiều chất mở “béo ngậy” hay mọc ñinh, mụn, hoặc kiết lỵ .v.v…
(5)_ vì Dương-khí bị át lại, không tiết ra ñược, nên mới mọc những nốt như vậy.
KINH VĂN ________________________________________________________________________
Dương khí : cái chất “Tinh” của nó thì nuôi THẦN ; cái tính “Nhu” của nó thời nuôi GÂN
(1)
.
Nếu sự “KHAI-HẠP”
(2)
của nó bị vướng mắc, sẽ bị hàn tà phạm vào. Phạm vào ñường xương sống thời thành
bịnh “GÙ” ; nó lưu luyến ở trong mạch máu, trong thớ thịt thời thành chứng “TÊ” ; hoặc phạm vào Tâm tạng thời
thành chứng hay sợ, hay hãi, hoặc phạm vào khí phận ở trong các thớ thịt thời thành chứng mụn sưng
(3)
.
Nếu hãn chưa ra hết, nhiệt còn lưu luyến trong tấu lý, huyệt DU
(4)
bị vít, sinh chứng PHONG NGƯỢC
(5)
.
CHÚ GIẢI :________________________________________________________________________________
(1)_ Dương khí là cái chất TINH của thủy cốc cho nên trước nuôi “ THẦN kHÍ ” của 5 Tạng. Tính “NHU” là cái khí “sơ Dương”
của Thiếu-dương .
Án: - ðầu bài nói về THẦN KHÍ vốn gốc ở Tiên-chân ; ñây lại nói tới THẦN CHÍ do năm vị (5 mùi) sinh ra, ñó là bởi TINH-KHÍ-
THẦN ñều có cả Tiên-thiên và Hậu-thiên. Cái thần-khí của Tiên thiên lại phải nhờ cái khí “Thủy cốc” của Hậu- thiên ñể sinh
dưỡng ; cho nên có câu rằng :
“ Hai tinh cùng cọ sát nhau, gọi là “THẦN” .
Hai tinh ñó là tinh của Thiên-ất và tinh của Thủy
cốc vậy.
(2)_ KHAI-HẠP là mở ñóng, tức là nói khi ấy vận ra hoặc thu vào, tựa như cánh cửa mở và ñóng.
(3)_ ðây nói sự bảo vệ của Dương-khí không ñược bền chặt, khiến hàn tà phạm vào mà gây nên các chứng trạng ; ta cần phải
bảo trọng khí ñó.
- TẾ CÔNG nói :
“ Bảo vệ bên ngoài không gì bằng bì mao (da lông) ; nếu bì mao không bền kín thời tà sẽ phạm ngay vào
tấu lý (mạch lạc).
-
MẠC-TỬ-TẤN nói :
“Cái nhiệt ñộc của thức cao lương phạm vào nhục lý sẽ mọc ñinh lớn. Cái tà khí bên ngoài phạm vào
nhục lý sẽ mọc mụn sưng.”
Xem ñó thời biết bì mao nhục lý ñều thuộc ñịa hạt cai quản của Dương khí. _ Vậy ta giữ gìn cho
Dương khí ñầy ñủ, không bị hao hụt, tự nhiên các bịnh không phát sinh ñược.
