6
Mạch của THẬN : TIỂU, bựt lên tay mà lại TRẦM, là chứng TRƯỜNG-TIẾT và ra huyết. Nếu huyết ôn (ấm) mà
mình nóng, sẽ chết.
(1)
(1)-. Trường-tiết mà ra huyết tức là KIẾT-LỴ (Xích lỵ) THẬN chủ về tàng tinh, là cái gốc của Tinh-huyết. Vì khí Dương nhiệt
quay xuống bách vào Thận nên mới thành chứng TRƯỜNG-TIẾT và ra huyết. Vì ra huyết thời Âm-huyết bị thương, nên mạch
TIỂU, nhiệt tà phạm vào THẬN nên mạch TRẦM mà BÁC._. Phàm âm-dương cùng hòa thời sống ; thiên hại (riêng bị hại về một
bên nào) thời chết. Tam-dương là Dương, Tam-âm là Âm, khí là Dương, huyết là Âm. Khí nhiệt của Tam-dương bách vào Âm
huyết, huyết bị nhiệt làm thương nên huyết hóa ôn. Như vậy mà mình lại nóng. ðó là Tam-dương thịnh mà khí của Tam-âm ñã
tuyệt, nên chết.
_________________________________ KINH VĂN ______________________________________
Tâm và Can mắc chứng TRƯỜNG-TIẾT cũng ra huyết, nhưng nếu 2 Tạng cùng mắc bịnh, còn có thể chữa -.
Phàm mạch TRẦM, TIỂU, XẮC là chứng Trường-tiết ; nếu mình nóng là chứng nguy ; nóng luôn 7 ngày sẽ chết.
(1)
(1)-. Tiết trên chia huyết-khí làm Âm-dương ; ñây lại lấy cái khí Tam-âm, Tam-dương ñể chia âm-dương. Mạch Tiểu, Trầm và
Xắc… là do cái khí Tam-âm bị Dương nó bách thành thương tổn. Nếu mình lại nóng là cái chứng triệu âm-khí ñã tuyệt. Hạn
trong vòng 7 ngày, tức là cái thời kỳ âm-khí của 6 Tạng vừa hết.
Án : ðây là nói về bịnh Kỳ-hằng, phát sinh do âm-dương không hòa, không dây-vướng gì ñến cái khí « ngoại dâm »._. Y-giả
phải nhận xét cho tinh tế. Nếu vì biểu tà mà phát nhiệt, mạch tất phải PHÙ, hoặc ðẠI và HOẠT. Lúc bắt ñầu phát bịnh tất
xương ñau, ñầu nhức, hoặc ố hàn, suyễn cấp. Biểu chứng mới thịnh, lý chứng còn nhẹ… ðó là do trước ở biểu rồi sau mới
vào ñến lý. Ở ñây là do khí huyết của Tam-dương dồn tất cả vào Âm ; Dương-khí bị thương nên mạch mới hiện ra Tiểu,
Trầm và Xắc. Ngay khi mới phát bịnh, lý chứng ñã nặng ngay, hoặc cấm khẩu, phúc thống, hoặc hạ lỵ nặng ; nặng hơn
nữa thời phát kinh ; hoặc hôn trầm, hoặc ách-tán, hầu tắc ; mình dẩu nhiệt mà nhiệt nhẹ, chứng ngoài nhẹ mà chứng
trong nặng… ñó là cái khí của Tam-dương vụt ñến như mưa gió, như sấm sét… phải kíp dùng các thứ thuốc « ức dương,
dưỡng âm » ñể cấp cứu. Nếu thấy mình chỉ hơi nóng, mà dùng một thứ « khinh tễ » ñể biểu tán (phát tán ra ngoài biểu) ;
Thấy mạch TIỂU mà dùng một thứ « hoãn phương » ñể ñiều hòa…. Chỉ trong vòng 3 ngày, quyết không sao cứu ñược
nữa.
_________________________________ KINH VĂN ______________________________________
Mạch của Vị TRẦM mà CỔ, lại XẮC ; nếu ñẩy ra ngoài lại thấy CỔ, ðẠI… mạch của Tâm TIỂU, KIÊN và CẤP…
ðều mắc chứng « CÁCH » và THIÊN-KHÔ. Con trai sẽ bị ở bên Tả, con gái ở bên Hữu. Nếu không « ấm » lưỡi uốn
ñi uốn lại ñược, có thể chữa, ba mươi ngày sẽ khỏi
(1)
. Nếu thuận mà « ấm ». ba năm sẽ khỏi ; nếu tuổi chưa ñầy
hai mươi thời ba năm sẽ chết.
(2)
(1)-. ðây nói về Vinh-vệ, khí-huyết do « hư-nghịch » mà thành chứng THIÊN-KHÔ. Kinh mạch là một cơ quan lưu mành khí
huyết và ñiều hoà âm-dương, thấm nhuần cân-cốt ñể cho quan tiết ñược hoạt lợi. Vệ khí là một thứ ñể làm cho ấm áp phận
nhục, ñầy ñủ bì-phu, bền chặt tấu lý, thông lợi hô hấp. Vì vậy Vinh-vệ ñiều hoà thời cân cốt mạnh khoẻ, cơ nhục kín chặt….
Nếu huyết khí hư nghịch thời các cái ñó mất sự thấm nhuần mà thành chứng THIÊN-KHÔ. Khí vinh vệ do Dương-minh sinh
ra, huyết mạch thời do Tâm-tạng làm chủ. Dương-minh là một cơ quan khí huyết ñều nhiều, mạch của nó nên PHÙ ðẠI ; giờ
mạchTRẦM mà CỔ kiêm cả XẮC : tức là thiểu khí và vô huyết. Thế là huyết khí ñã bị hư ở bên trong rồi._ ðẩy tay ra ngoài,
bộ vị của Vị ñể « hậu » thân hình. Vậy mà mạch lại CỔ ðẠI, ðại tức là hư….. Thế là khí huyết lại hư cả ở bên ngoài rồi. Vì
vậy nên mới thành chứng CÁCH mà THIÊN-KHÔ. « CÁCH » tức là Cách-mạc, phía trước liền với Hung, bên cạnh liền với
Hiếp, phía sau liền với ñốt xương sống thứ 11 (mười một). ðó là một cơ quan tất cả vinh-vệ, khí, huyết ñều phải ñi qua ñể
dạt ra thân thể. Giờ vinh vệ bất túc, nên Cách cũng bị hư. Do ñó về khoảng « hung, hiếp, tích, bối » mới thành MA-TÝ BẤT
NHÂN ; hợp với chứng trên gọi tắt là « CÁCH THIÊN KHÔ ».
(2)-. Tuổi chưa ñầy 20 thời Tạng-phủ ñương ñộ thịnh, huyết khí ñương ñộ nhiều… .Mà lại mắc phải chứng suy bại ấy. Tới 3
năm thì bao huyết khí của các Tạng-phủ cũng ñều bại hoại, nên mới chết. Trên kia nói 30 ngày, và 3 năm v.v… ñều tỏ ý là
lâu mới khỏi.
_________________________________ KINH VĂN ______________________________________
Mạch ñến mà BÁC, huyết nục, mình lại nóng, sẽ chết ; nếu nục mà mạch CÂU và PHÙ, thời là thường mạch,
không ngại.
(1)
