2
--. Mùa Xuân là thời kỳ khí trời mở ra, khí ñất mới phát tiết, váng vỡ, giá tan, thuỷ lưu hành, kinh thông lợi.
Cho nên khí người ở trong mạch : mùa Hạ kinh ñầy, khí tràn vào tôn-lạc dể tiếp nhận lấy huyết ; bì phu do ñó
ñược ñầy ñặc --. Mùa Trưởng-Hạ kinh lạc ñều thịnh, do bên trong tiết vào cơ nhục --. Mùa Thu khí Trời thâu liễm,
tấu lý vít lấp, bì phu khô dẳng --. Mùa ðông che dấu huyết-khí ở bên trong, bám liền vào cốt-tuỷ, ñể lại giao thông
với 5 Tạng.
(1)
(1)-. Kinh mạch ở vào bộ phận lý, chẽ ra nằm ngang gọi là LẠC ; Lạc lại có tia chẽ ra gọi là Tôn-lạc. Vậy huyết khí do kinh
mạch mà ngoài ràn ra tôn-lạc, lại do tôn lạc ñể ñầy ñặc ở bì phu, lại do bì phu mà ràn vào trong cơ-nhục ; lại do cơ nhục mà
bám vào côt-tuỷ, thông với 5 Tạng. ðó là mạch khí ñã tán bố ra mạch ở ngoài mà lại thông với 5 Tạng ở bên trong. – Ta lại
nên biết, Trời là Dương ñất là Âm, âm-dương hợp nhau rồi mới sinh ra khí huyết. THẬN chủ về Thuỷ của ðông-lệnh, mà là cái
gốc sinh ra khí. Dương-minh lại là cái Phủ ñể sinh ra khí huyết. Cho nên nói «
Cốc vào ñến Vị, ñường mạch mới thông, thuỷ vào
tới kinh mà huyết mới thành ».
Nhưng nhờ cái sinh khí ở trong Thận. Mậu-Qúi hợp hoá, rồi mới sinh ra ñược chất tinh vi của
Thuỷ-cốc ñó... Cho nên khí Trời mở ra, khí ðất phát tiết, váng vỡ giá tan, thuỷ lưu hành, kinh thông lợi ..... Cái ðông lệnh của
Thận-tạng ñã ñược nhờ cái khí Xuân sinh, bấy giờ Nhân-khí mới ở mạch. Vậy là khí ở con người thông với Trời ñó. Cho nên
nói :
Xuân sinh, Hạ trưởng, Thu thâu, ðông tàng ....
ðó là cái thường của khí mà con người cũng ứng theo, nên người mới hợp
với Trời-ðất là thế.
Án : ở thiên MẬU-THÍCH, vệ-khí trước dẫn hành ở bì phu, trước ñẩy ra Lạc mạch ; lạc mạch thịnh trước nên vệ khí mới
bịnh. Vinh-khí mới mãn, mà kinh mạch cũng nhân ñó mà rất thịnh. ðó là vệ khí thông vào trong mạch --. Thiên này nói :
huyết
khí từ kinh mà ñến Lạc, từ lạc mà ñến Bì, lại từ bì phu cơ nhục mà trong bám vào cốt tuỷ, thông với 5 Tạng, ñó là vinh huyết
dẫn hành ở ngoài mạch.
Ta nên biết vinh dẫn ñi ở trong mạch , vệ dẫn ñi ở ngoài mạch.... ðó là nói về kinh mạch ở toàn thân
con người. ðến như sự « sinh, huỷ, xuất nhập của huyết khí ; vinh ở trong mạch, thấm ra ngoài mạch, ñầy tới da, ấm trong
thịt, mọc hào-mao... . Rồi trong vào tới Mạc-nguyên mà thông với Tạng-phủ, biểu lý, thượng hạ, không ñâu là không ñến ... ».
y-giả hiểu thấu ñược nguyên-lưu của huyết khí, mới có thể ño ñược ñến gốc rễ của bịnh tà... Vậy nếu kinh, mạch không thông,
còn mong trị liệu sao cho ñược....
_________________________________ KINH VĂN ______________________________________
-. Vậy nên, tà khí thường theo khí huyết của con người ở bốn mùa ñể thừa cơ vào « khách ». Nhưng ñến sự
biến hoá, thời thật khó mà ño lường. Dù sao cũng phải thuận theo ở kinh khí ñể dùng phép thích ; nếu tịch trừ
ñược tà khí, thời loạn khí sẽ không sinh ra ñược.
Hoàng-ðế hỏi rằng :
--. Thích trái với 4 mùa mà sinh loạn khí, bịnh trạng như thế nào ?
Kỳ-Bá thưa rằng :
--. Mùa Xuân mà thích ở lạc-mạch (Xuân khí ở kinh mạch, mà thích ở lạc mạch, là trái), huyết khí sẽ tràn ra
ngoài, khiến người thiểu-khí, mùa Xuân mà thích ở cơ nhục, huyết khí sẽ vòng ñi ngược, khiến người thượng-khí ;
mùa Xuân mà thích ở cân, cốt, huyết khí sẽ bám vào trong, khiến người Phúc-trướng.
* Mùa Hạ mà thích ở kinh mạc (mùa Hạ huyệt-khí ñã ra ngoài tôn-lạc) huyệt-khí sẽ bị kiết khiến người rã rời ;
mùa Hạ mà thích ở cơ-nhục, huyệt-khí sẽ bị lộn vào trong, khiến người hay KHỦNG ; mùa Hạ mà thích ở cân-cốt,
huyết-khí sẽ nghịch lên, khiến người hay NỘ.
* Mùa Thu mà thích ở kinh mạch, huyết khí sẽ ngược lên, khiến người hay Quên ; mùa Thu mà thích ở lạc
mạch khiến khí không dẫn ñược ra bên ngoài, khiến người nằm không muốn cựa ; mùa Thu mà thích ở cân cốt,
huyết khí sẽ tan rã ở bên trong, khiến người rét run.
* Mùa ðông mà thích ở kinh mạch, huyết khí sẽ ñều thoát, khiến người mắt trông không rõ ; mùa ðông mà
thích ở lạc mạch, khí bên trong sẽ tiết ra bên ngoài, lưu thành chứng ðẠI-TÝ ; mùa ðông mà thích ở cơ nhục,
Dương-khí sẽ kiệt tuyệt, khiến người hay quên.
Phàm sự thích về 4 mùa ñó, ñều gây nên bịnh lớn không thể theo.
Vậy về phép thích : không biết kinh mạch của 4 mùa, bịnh sẽ sinh ra ; nếu lấy thuận làm nghịch, chính khí sẽ
loạn ở bên trong, tà khí cùng tinh-khí sẽ xung ñột nhau. Vậy tất phải xét rõ 9 hậu, khiến cho chính-khí không loạn,
thời tinh-khí mới không nghịch chuyển mà gây nên bịnh hoạn.
TỔNG GIẢI VỀ THIÊN NÀY :
ðây nói về : thích trái 4 mùa sẽ sinh bịnh tật. Mùa Xuân nên thích ở kinh mạch, nếu lại thích ở lạc-mạch. Thế là ñem cái
nơi thích về mùa Hạ ñể thích vào mùa Xuân, thời huyết khí ràn ra ngoài, ñại khí sẽ sút mất ở bên trong --. Nếu lại thích ở cơ
nhục, thế là ñem cái nơi thích của mùa Trưởng-Hạ, ñể thích về mùa Xuân, thời huyết khí sẽ quay ngược, khiến người thành
chứng Khí thượng nghịch --. Nếu lại thích ở cân cốt, thế là ñem cái nơi thích về mùa ðông, ñể thích về mùa Xuân, thời huyết
khí sẽ bám vào trong, mà bụng sẽ sinh bịnh Trướng .
* Mùa Hạ nên thích tôn-lạc ; nếu lại thích kinh mạch, thế là ñem cái nơi thích về mùa Xuân ñể thích vào mùa Hạ, thời
huyết khí sẽ ñến kiệt, khiến người sinh ra rã rời mỏi mệt ; --. Nếu lại thích vào cơ nhục. Thế là ñem cái nơi thích vào mùa
Trưởng-Hạ thích vào mùa Hạ, thời huyết khí sẽ lùi vào trong, mà sinh ra tấm lòng Khủng-cụ --. Nếu lại thích vào cân cốt,
thế là ñem cái nơi thích về mùa ðông mà thích vào mùa Hạ, huyết khí sẽ thượng nghịch, mà gây nên chứng hay Nộ.
* Mùa Thu nên thích ở bì-phu ; nếu lại thích ở kinh mạch, thế là ñem cái nơi thích về mùa Xuân lại thích vào mùa Thu, khí
sẽ thượng nghịch mà gây nên chứng hay quên. Nếu lại thích lạc-mạch, thế là ñem cái nơi thích về mùa Hạ mà thích vào
