10
_________________________________ KINH VĂN ______________________________________
Hoàng-ðế hỏi rằng :
--. Khí có nhiều ít, hình có thịnh suy, là thế nào ?
Quỉ-Du-Khu thưa rằng :
--. Khí của âm-dương có kinh nhiều, có kinh ít, nên gọi là tam âm, tam dương ; “hình có thịnh suy” là nói về
chủ trị của 5 Hành có thái quá và bất cập
(1)
. Cho nên lúc bắt ñầu : do hữu dư mà ñi, bất cập sẽ theo ; do bất túc
mà ñi, hữu dư sẽ theo. Biết ñược nghinh (tức ñi) tuỳ (tức theo) thời cái khí thái quá hay bất cập có thể dự biết
ñược.
(2)
Ứng với Trời là THIÊN-PHÙ, ứng với năm là TUẾ-TRỊ ; “Tam hợp” sẽ trị.
(3)
(1). Thái-dương, Thiếu-dương, Thiếu-âm,… Vận hành Tiên-thiên mà chủ về hữu dư ; Dương-minh, Thái-âm, Quyết-âm,
vận hành Hậu-thiên mà chủ về bất túc. ðó là khí nhiều ít của Tam âm, tam dương. “HÌNH” tức là nói về sự “hữu hình” của 5
Hành. Chủ trị của 5 hành ñều có thái quá bất cập, tức là nói về sự “chủ tuế” của 5 vận. Tỉ như các năm NHÂM mà Mộc vận thái
quá, thời các năm ðINH Mộc-vận sẽ bất cập. Các năm MẬU mà Hoả-vận thái quá. Thời các năm QUÍ Hoả-vận sẽ bất cập ; các
năm GIÁP mà Thổ-vận thái quá, thời các năm KỶ Thổ-vận sẽ bất cập ; các năm CANH mà Kim-vận thái quá, thời các năm ẤT
Kim-vận sẽ bất cập ; các năm BÍNH mà Thuỷ-vận thái quá, thời các năm TÂN Thuỷ-vận sẽ bất cập.
(2). “
Lúc bắt ñầu…”
tức là nói THIÊN CAN bắt ñầu ở GIÁP, ðịa-chi bắt ñầu ở TÝ – Tỉ như : năm GIÁP mà Thổ-vận thái
quá, thời năm ẤT Kim-vận sẽ nối theo (bất túc) ; năm TÝ mà Thiếu-âm hữu dư, thời năm SỮU Thái-âm bất túc sẽ nối theo….
Vậy :
“hữu dư mà ñi, bất túc sẽ nối theo…”
là nghĩa ñó. – Lại tỉ như : năm ẤT mà Kim-vận bất cập, thời năm BÍNH Thuỷ-vận
hữu dư sẽ nối theo ; năm SỮU mà Thái-âm bất túc, thời DẦN Thiếu-dương hữu dư sẽ nối theo…. Vậy : “
bất túc mà ñi, hữu dư
sẽ nối theo”
là nghĩa ñó.
(3). Trong khoảng 60 năm, lại có THIÊN-PHÙ, TUẾ-HỘI, TAM HỢP ñể làm chủ tuế, ñó tức là năm “bình khí” không có thái
quá và bất cập. Về Thiên-phù như : thuộc năm Thổ-vận, trên thấy Thái-âm ; thuộc năm Hoả-vận, trên thấy Thiếu-dương,
Thiếu-âm ; thuộc năm Kim-vận, trên thấy Dương-minh ; thuộc năm Mộc-vận, trên thấy Quyết-âm ; thuộc năm Thuỷ-vận, trên
thấy Thái-dương… ðó là cái khí của 5 vận, cùng với cái khí TƯ-NHIÊN cùng hợp, cho nên gọi là “THIÊN PHÙ TUẾ TRỊ” . Lại như
: Mộc-vận mà lâm MÃO, Hoả-vận mà lâm NGỌ, Thổ-vận mà lâm TỨ-QUÍ, Kim-vận mà lâm DẬU, Thuỷ-vận mà lâm TÝ…. ðó là
ðỊA-CHI chủ tuế, cùng với chủ tuế của 5 vận và cái khí của 5 Hành, vừa cùng gặp gỡ, cho nên gọi là TUẾ-HỢP. “TAM HỢP” là
nói về : khí của Tư-thiên, khí của 5 vận, và khí của Chủ tuế, ba thứ ấy cùng hợp với nhau. Lại có tên là : THÁI ẤT THIÊN PHÙ,
ñều thuộc về năm “bình khí” không có thái quá và bất cập.
_________________________________ KINH VĂN ______________________________________
Hoàng-ðế hỏi rằng :
--. Trên dưới cùng cảm triệu, là nghĩa thế nào ?
Quỉ-Du-Khu thưa rằng :
--. Hàn, Thử, Táo, Thấp, Phong, Hoả… thuộc về âm-dương của Trời. Tam âm, tam dương thượng phụng (như
ứng theo) với nó : Mộc, Hoả, Thổ, Kim, Thuỷ thuộc về âm dương của ðất ; Sinh, Trưởng, Hoá, Thâu, Tàng ứng
theo với nó.
(1)
Trời lấy khí Dương ñể sinh, khí Âm ñể trưởng ; ðất lấy khí Dương ñể sái (giảm bớt), khí Âm ñể tàng
(2)
;
Trời có âm dương, ðất cũng có âm dương. Mộc, Hoả, Thổ, Kim, Thuỷ là âm dương của ðất ; chủ về sinh,
trưởng, hoá, thâu, tàng. Cho nên trong Dương có Âm, trong Âm có Dương.
(3)
Vì vậy, muốn biết Âm-dương của Trời ñất ; ứng với khí của Trời : ñộng mà không ngừng, cho nên hết 5 năm
thời “hữu thiên”, ứng với khí của ðất : tĩnh mà giữ vị, cho nên hết 6 năm lại “hoàn hội”
(4)
.
ðộng tĩnh cùng triệu, trên dưới cùng lâm, âm-dương cùng thay ñổi. Sự biến hoá do ñó mà sinh ra
(5)
.
(1). Hàn, Thử, Táo, Thấp, Phong, Hoả là 6 khí của Trời. Ở trên Thái-dương, Hàn-khí làm chủ ; ở trên Thiếu-âm, Nhiệt-khí
làm chủ ; ở trên Dương-minh, Táo-khí làm chủ ; ở trên Thái-âm, Thấp-khí làm chủ ; ở trên Quyết-âm, Phong-khí làm chủ ; ở
trên Thiếu-dương, Hoả-khí làm chủ…. ðó là tam âm, tam dương, thượng phụng với 6 khí của Trời. Mộc, Hoả, Thổ, Kim, Thuỷ,
Hoả…. ðó là 5 Hành của ðất. Tại mùa Xuân chủ về hành Mộc và chủ về sự sinh ; tại mùa Hạ chủ về hành Hoả và chủ về việc
Trưởng (làm cho lớn) ; tại mùa Trưởng-Hạ chủ về sự Thâu ; tại mùa ðông chủ về hành Thuỷ và chủ về việc Tàng. ðó là lấy sự
“SINH, TRƯỞNG, THU, TÀNG” ñể ứng theo ở dưới. Bởi 5 khí của Trời vận hoá 5 Hành của ðất ; 5 Hành của ðất lại biến thành 6
khí của Trời…Thế là : “
trên dưới cùng cảm triệu”
mà cái khí tam-âm, tam-dương là một thứ mà cả Trời-ñất ñều có. --- Nghệ-
Trọng-Tuyên nói : “
Mộc, Hoả, Hoả, là 3 dương của ðất ; Kim, Thuỷ, Thổ là 3 âm của ðất” . “nhị chi khí”
là Quân-hoả, “tam chí
khí” là Tướng-hoả. ðất cũng có ñủ cái khí tam âm tam dương nên mới chia rõ : Mộc, Hoả, Thổ, Kim, Thuỷ, Hoả là âm-dương
của ðất.
(2). Nửa năm trở về trước THIÊN KHÍ làm chủ, vậy Xuân, Hạ lại là âm dương của Trời, cho nên Trời lấy “dương ñể sinh,
âm ñể trưởng” ; nửa năm trở về sau ðỊA-KHÍ làm chủ, vậy Thu-ðông lại là âm dương của ðất, cho nên ðất lấy “dương ñể sái,
âm ñể tàng”. --- Trương-Ngọc-Sư nói : “
cái khí TỰ NHIÊN làm chủ nửa năm về trước, cái khí TẠI TOÀN làm chủ nửa năm về
sau” .
Cho nên nói :”
nửa năm về trước khí Trời làm chủ, nửa năm về sau khí ðất làm chủ”.
Nhưng cái khí Tự nhiên bắt ñầu từ
bên hữu của trái ñất, cái khí Tại toàn gốc từ bên hữu của bầu trời. Khí của trời ñất lẫn cùng cảm triệu, mà cùng chủ trị một
năm…. Lại không riêng gì Thiên-khí chủ trị nửa năm về trước, ðịa-khí chủ trị nửa năm về sau mà thôi.
