25
KINH VĂN ________________________________________________________________________
Trung-ương sinh THẤP
(1)
, thấp sinh THỔ
(2)
, thổ sinh CAM, cam sinh TỲ
(3)
, tỳ sinh NHỤC, nhục sinh PHẾ
(4)
.
Tỳ chủ về MIỆNG.
Theo lẽ ñó, ở trời là khí Thấp, ở ñất là hành Thổ, ở thể là Nhục, ở tạng làTỳ.
Ở sắc là sắc VÀNG, ở âm là âm CUNG, ở tiếng là tiếng HÁT
(5)
. Ở sự biến ñộng là UẾ
(6).
ở khiếu là MIỆNG, ở vị
là CAM, ở chí là TƯ (nghĩ ngợi).
Tư quá thởi thương TỲ, Nộ sẽ thắng Tư, thấp quá thời thương Nhục, phong sẽ thắng thấp, Cam quá thời
thương nhục (vị làm thương hình) Toan sẽ thắng Cam
(7)
.
(1)-. Trung ương chủ về Thổ, ñể thấm nhuần khắp cả chung quanh nên sinh Thấp.
(2)-. ở trời là khí, ở ñất thành hình… tức là do KHÍ sinh ra HÌNH.
(3)-. ðất dùng 5 vị ñể nuôi người. vị Cam vào Tỳ trước cho nên chủ về sinh TỲ.
(4)-. Tức là THỔ sinh KIM.
(5)-. Chí của Tỳ là TƯ (nghĩ ngợi). khi ñã nghĩ ra ñược ñiều gì thì phát tiếng Hát, tức là sự vui vẻ.
(6)-. UẾ là “ợ”, cũng là “nấc”. Hơi ngược lên trên khoảng Phế-vị thành ra nấc – Phía trên Vị phía dưới Phế, là bộ vị của TỲ. nên
Tỳ-khí biến ñộng thời thành UẾ.
(7)-. Những sự “thắng” trên ñây ñều do sự chế khắc mà sinh ra.
KINH VĂN ________________________________________________________________________
Tây-phương sinh TÁO
(1),
táo sinh KIM (nhân khí mà sinh hình), kim sinh TÂN (nhân hình mà sinh vị), tân sinh
PHẾ (nhân vị mà sinh Tạng), phế sinh BÌ-MAO (nhân tạng mà chủ về hình), bì mao sinh THẬN
(2)
. Phế chủ về MŨI.
Theo lẽ ñó, ở trời là khí Táo, ở ñất là hành Kim, ở thân thể là Bì-mao, ở tạng là Phế.
Ở sắc là sắc TRẮNG, ở âm là âm THƯƠNG, ở tiếng là tiếng KHỐC
(3)
, ở sự biến ñộng là KHÁI (ho), ở khiếu là
MŨI, ở vị là TÂN, ở chí là ƯU (lo).
Ưu làm thương Phế, Hỷ sẽ thắng Ưu (hỏa khắc kim) ; Nhiệt làm thương bì mao, Hàn sẽ thắng Nhiệt, Tân làm
thương bì mao
(4)
, Khổ sẽ thắng Tân.
(1)-. Tây-phương chủ về thời tiết của THU-KIM, nên khí TÁO.
(2)-. Phế-kim chủ về bì mao, nhân kim-khí sinh THẬN (tức kim sinh thủy).
(3)-. Chí của Phế là BI (thương), vì bi nên sinh ra KHÓC.
(4)-. Khí chủ về bì-mao, Tân làm tán khí, nên thương bì mao.
KINH VĂN ________________________________________________________________________
Bắc-phương sinh HÀN (bắc thuộc Thủy nên sinh Hàn), hàn sinh THỦY
(1)
. thủy sinh HÀM (mặn, vị của Thủy).
hàm sinh THẬN, thận sinh CỐT TỦY, tủy sinh CAN
(2)
. Thận chủ về TAI (Thận-khí thông lên Tai).
Theo lẽ ñó ở trời là khí Hàn, ở ñất là hành Thủy, ở thân thể là Xương, ở Tạng là Thận
(3)
.
Ở sắc là sắc ðEN, ở âm là âm VŨ, ở tiếng là tiếng THỞ DÀI
(4)
, ở sự biến ñộng là RUN-RẨY, ở khiếu là TAI, ở vị
là HÀM, ở chí là KHỦNG.
Khủng quá thương Thận, TƯ sẽ thắng Khủng. Hàn quá làm thương Huyết
(5)
,Táo sẽ thắng Hàn
(6)
; Hàm quá làm
thương Huyết, CAM sẽ thắng HÀM (tức Thổ khắc Thủy).
(1)-. Tức là HÌNH, chủ khí, mà KHÍ lại sinh HÌNH.
(2)-. Tinh-thủy của Thận lại sinh Can-mộc. Thế tức là : 5 tạng cũng sinh ra nhau nhưng ñều phải do 5 khí của trời và 5 vị của
ñất rồi mới cùng sinh vậy.
(3)-. Nói về : 5 phương sinh ra 5 khí, 5 khí sinh ra 5 hành, 5 hành sinh ra 5 vị, 5 vị sinh ra 5 thể và 5 tạng… ðó tức là con người
sinh ra bởi gốc ở HÌNH. Khí của trời ñất vậy.
ðến như nói : ở trời là khí Hàn, ở ñất là hành Thủy, ở tủy là Cốt, ở tạng là Thận v,v,,,, ñó là nói : trời ñất sở dĩ thành
tượng thành hình ñược, ñều gốc ở sự biến hóa bất trắc của âm-dương vậy.
(4)-. THỞ DÀI: nguyên chữ Hán là “THÂN” lại có nghĩa là tiếng “RÊN”. Thận-khí ở bộ phận dưới, nên phải lên tiếng thở dài mới
tiết lên ñược.
(5)-. Hàn quá thời Huyết bị ñọng lại, nên nói : “thương huyết” – Hoặc có người hỏi: “ phong thương cân, thấp thương nhục” ñó
là bản khí làm thương ñến bản thể. Ở Tâm thời nói : “nhiệt thương khí”. Ở Thận thời nói: “Hàn thương huyết” là cớ sao ?
Xin ñáp : khí là Dương, huyết là Âm, Hỏa là dương, thủy là âm. Tâm chủ hỏa mà sinh ra Nhiệt, Thận chủ thủy mà sinh
ra Hàn… vì thế nên “nhiệt thương khí và hàn thương huyết” là sự ñồng khí tương cảm vậy.
Như vậy, về ñoạn dưới ñây nói : âm-dương ấy là Nam-Nữ của khí-huyết, Thủy-hỏa là chứng triệu của âm-dương. Tâm-Thận ấy
là chủ tể của thủy-hỏa, âm-dương v,v… cho nên lời nói trên ñây tuy với Tạng khác có hơi không giống, nhưng cũng chỉ là cái
ý “BẢN KHÍ TỰ THƯƠNG” mà thôi.
(6)-. Táo chủ khí nhiệt của mùa Thu, nên thắng ñược Hàn.
