15
CHƯƠNG 17
MẠCH YẾU TINH VI LUẬN
_________________________________ KINH VĂN ______________________________________
Hoàng-ðế hỏi rằng :
--. Phương pháp chẩn mạch như thế nào ?
Kỳ-Bá thưa rằng :
--. Phương pháp chẩn mạch, nên chọn vào lúc sáng sớm. Lúc ñó âm-khí chưa ñộng, Dương-khí chưa tán, uống
ăn chưa dùng, kinh mạch chưa thịnh, lạc mạch ñiều hòa, khí huyết chưa loạn…. lúc ñó mới có thể chẩn mạch của
người có bịnh.
“THIẾT-MẠCH” ñể nhận xét âm dương ở 5 Tạng, ñộng tĩnh thế nào ; “QUAN-SẮC” ñể nhận xem tình thế của
bịnh nhân thế nào (thịnh suy)…. 5 tạng hữu dư hay bất túc, 6 phủ cường kiện hay suy nhược… hợp cả lại ñể dùng
xem xét và quyết tử sinh.
(1)
(1)-. Ở ñây nói về phương pháp “CHẨN” là hợp cả VỌNG, VĂN và VẤN chứ không chuyên một THIẾT.
_________________________________ KINH VĂN ______________________________________
Mạch là một cái kho của huyết. Mạch TRƯỜNG thời khí vượng, mạch ðOÃN thời khí thịnh, mạch SẮC thời Tâm
phiền, mạch ðẠI thời bịnh tiến.
Mạch ở Thốn-khẩu thịnh thời khí bốc lên ; mạch ở Tích-trung thịnh thời khí trụt xuống (thành bịnh TRƯỚNG) ;
mạch ðẠI thời khí suy ; mạch TẾ thời khí ít ; mạch SẮC thời Tâm thống.
Mạch cuồn cuộn ñến luôn như suối nước chảy ñó là bịnh tăng, tiến mà sắp tới lúc tệ hại. Mạch ñi ln lườn lượt
thẳng như dây cung, tức là cái chứng triệu của sự chết.
ðây là nói cái ñại khái ñể phân biệt sự thịnh suy của âm dương, khí huyết.
_________________________________ KINH VĂN ______________________________________
Năm sắc hiện ra ngoài mặt, ñó là tinh hoa của khí.
_ sắc XÍCH muốn ñược như lụa trắng bọc Chu-sa, không muốn như cục son.
_ sắc TRẮNG muốn ñược như màu lông ngổng, không muốn như hạt muối.
_ sắc XANH muốn ñược như màu ngọc bích, không muốn như sắc chàm.
_ sắc ðEN muốn ñược như màu sơn then, không muốn như lọ nồi.
Nếu ñem cái tinh hoa của 5 sắc hiện cả ra ngoài, thời không thể thọ ñược.
Cái khí tinh-minh của 5 tạng, cốt nhờ nó ñể nhận biết muôn vật, chia rõ ñen trắng, nhận rõ ngắn dài. Nếu lại
coi dài là ngắn, coi trắng như ñen… ñó tức là cái chứng triệu khí tinh minh của 5 tạng ñã suy kiệt.
Năm Tạng là những cơ quan ẩn khuất ở bên trong, nhưng tiếng nói và sắc mặt, ñôi phen vẫn phát hiện ra bên
ngoài.
_ Phàm người Trung-thịnh, tàng mãn, do khí thắng mà lại bị thương về sự “khủng” (thuộc Thận), nghe tiếng
nói văng vẳng như người ở trong nhà nói “vọng” ra ; ñó là Trung-khí bị Thấp-khí xâm lấn.
_ Nếu giọng nói nhè nhẹ, nói vài tiếng cách quảng, lúc lâu rồi mới lại nói tiếp… ðó là mắc chứng ðOẠT-KHÍ
(khí bị hao mất).
_ Bịnh nhân tung bỏ chăn, lột bỏ áo, nói năng càn bậy, không kể gì người thân hay sơ... ñó là thần-minh bị rối
loạn (tức thần khí của 5 tạng).
_ ðại tiện bất cấm, là do Tỳ-vị ñã bại. Tiểu tiện bất cấm là do Bàng-quang ñã suy. Hai cơ quan ñó giữ ñược lại
thời sống, không giữ lại ñược thời chết.
_ Con người cường kiện là nhờ ở 5 tạng. ðầu là một cái kho ñể chứa Thần-khí của 5 tạng. Nếu bịnh nhân ñầu
lệch ñi, mắt lõm vào, ñó là tinh thần sắp bị mất.
_ Vai với lưng là Phủ của bộ phận Hung (lồng ngực, ức). Nếu bịnh nhân lưng gù xuống, vai lệch ñi, ñó là bộ
phận Hung ñã bị hỏng.
