20
CHƯƠNG 18
BÌNH NHÂN KHÍ TƯỢNG LUẬN
_________________________________ KINH VĂN ______________________________________
Hoàng-ðế hỏi rằng :
--. Mạch của bình nhân (người vô bịnh) như thế nào ?
Kỳ-Bá thưa rằng :
--. Người ta một lần HÔ (thở ra) mạch ñộng tới 2 lần, một lần HẤP (hút vào) mạch cũng ñộng tới 2 lần. Nhận
sự hô-hấp ñể ñịnh hơi thở và xen (nhuận) với lúc ngừng thở, mạch ñộng tới 5 lần như thế là bình nhân.
(1)
(1)-. Cứ lẻ là một lần HÔ 2 lần ñộng, một lần HẤP 2 lần ñộng, cộng lại chỉ có 4 lần. Nhưng còn cái lúc ngừng lại hô hấp nọ tiếp
hô hấp kia, trong khoảng xen nhau ñó, cũng lại có 1 lần ñộng. Một ñộng ñó không ở vào hô hấp chính, nên gọi là “nhuận”
và tính là 5 ñộng. Chữ “ðỘNG” cũng gọi là “CHÍ”.
_________________________________ KINH VĂN ______________________________________
Nên lấy người vô bịnh ñể chẩn mạch người có bịnh. Nhưng lúc chẩn phải giữ hơi thở của mình cho ñiều hòa,
mới biết ñược mạch “ñộng” của người kia ñúng hay không ñúng.
Phàm người một HÔ mạch ñộng 3 lần, một HẤP mạch ñộng 3 lần… ñó là TÁO-CẤP (tức thái quá) ; ở Xích-bộ
có nhiệt là bịnh ÔN, nếu Xích-bộ không nhiệt, mạch lại có vẻ HOẠT, ñó là bịnh PHONG ; nếu lại có vẻ SẮC ñó là
bịnh TÝ (bịnh thuộc âm).
Phàm người một HÔ mạch ñộng 4 lần, một HẤP mạch ñộng 4 lần trở lên, ñó là TỬ-MẠCH ; nếu mạch TUYỆT
không “chí” cũng CHẾT ; mạch lúc thưa lúc SÁC cũng chết.
Phàm bình nhân, khí phát sinh từ VỊ ; Vị là thường khí của bình nhân. Người không có vị-khí gọi là “NGHỊCH”.
Nghịch cũng chết.
*. Mạch án về mùa Xuân có vị-khí mà mạch hơi HUYỀN là bình.
Huyền nhiều, vị khí ít, ñó là bịnh ở CAN. Chỉ Huyền, không có vị khí : sẽ chết. – Có vị khí mà mạch thế có vẻ
MAO, tới mùa Thu sẽ phát bịnh. Nếu MAO nhiều sẽ phát ngay.
Chân khí của tạng phân tán khắp ở CAN, tức là những khí ở Cân-mạc (gân và da màng) bao bọc ở bên ngoài
CAN.
(1)
(1)-. Về câu này ý nói : Can-tạng vốn có chân-khí nhưng chỉ về mùa Xuân mới phát hiện ra ở CAN. Can có chứa cái khí của
Cân, mạc, cho nên chủ về Mộc. Mộc chủ về mùa Xuân. Can chủ về Cân, nên cân bịnh phát hiện về mùa Xuân, mà mạch
HUYỀN.
_________________________________ KINH VĂN ______________________________________
*.
Mạch án về mùa Hạ, có vị khí mà hơi “CÂU” (mạch tượng của mùa Hạ) là bình. Nếu CÂU nhiều, vị khí ít :
TÂM bịnh. Chỉ CÂU mà không có vị khí : sẽ chết.
Có vị khí mà mạch thế có vẻ “THẠCH” : tới mùa ðông sẽ phát bịnh ; nếu “THẠCH” nhiều sẽ phát ngay.
Chân khí của tạng thông lên TÂM, vì Tâm tàng cái khí huyết của mạch.
*. Mạch án về mùa Trưởng-Hạ, có vị khí mà hơi Nhuyễn-nhược là bình. Nếu “NHƯỢC” nhiều, vị khí ít : TỲ
bịnh.—Mạch thể chỉ có “ðẠI” mà không có vị khí : sẽ chết.—Nhuyễn nhược mà kiêm có vẻ THẠCH : tới mùa ðông
sẽ phát bịnh ; nếu NHƯỢC nhiều : sẽ phát bịnh ngay.
Chân khí ở tạng thấm nhuần ở TỲ, vì Tỳ tàng cái khí của cơ, nhục.
*. Mạch án về mùa Thu, có vị khí mà hơi MAO là bình. Nếu MAO nhiều, vị khí ít là Phế bịnh ; nếu chỉ thấy
MAO không có vị khí : sẽ chết.—mạch MAO mà lại kiêm HUYỀN, tới mùa Xuân sẽ phát bịnh, nếu HUYỀN nhiều sẽ
phát bịnh ngay.
Chân khí của tạng cao ở tận PHẾ ñể dẫn hành VINH-VỆ và âm dương.
*. Mạch án về mùa ðông, có vị khí mà hơi THẠCH là bình. Nếu THẠCH nhiều, vị khí ít là THẬN bịnh. Nếu chỉ
THẠCH, không có vị khí : sẽ chết. THẠCH mà lại kiêm cả CÂU : sẽ phát bịnh về mùa Hạ. Nếu CÂU nhiều sẽ phát
bịnh ngay.
Chân khí của tạng thấp ở THẬN. Thận tàng cái khí của cốt tủy.
