21
ðại-lạc của Vị tên là HƯ-LÝ, nó suốt lên Cách, chằng ngang vào Phế, vòng xuống phía dưới tả nhũ (vú bên
trái), lúc nó ñộng có thể “ứng-y”, (mặc áo sát vào mình, khi mạch ñộng, chạm lên áo : hình dung sự ñộng mạch).
Mạch ñó ñể nghe TÔNG-KHÍ (tức Vị-khí).
Nếu SUYỄN nhiều (Phế), mà mạch ở Hư-lý thường bị tuyệt : ñó là bịnh tại CHIÊN-TRUNG và Hoành-lạc bị tích
trệ. Nếu tuyệt hẳn, không “chí” sẽ chết. Nếu ñộng quá ñến nổi ứng-y, ñó là Tông khí muốn tiết ra ngoài (tức là
mạch chết).
Muốn biết mạch ở Thốn-khẩu thái quá với bất cập. Nếu mạch ở thốn-khẩu chỉ “ðOẢN” ñúng vào ñầu ngón tay,
ñó thuộc về bịnh ðẦU-THỐNG. Mạch ở Thốn-khẩu ñúng vào ngón tay mà TRƯỜNG : ñó thuộc về bịnh ñau ở
xương ống chân. Mạch ở thốn khẩu ñúng vào ngón tay mà bựt mạnh dồn lên : ñó thuộc về ñau ở vai và lưng.
Mạch ở thốn khẩu TRẦM mà KIÊN, tức là bịnh ở bộ phận trong. Mạch thốn khẩu PHÙ mà THỊNH : bịnh ở bộ phận
ngoài. Mạch thốn khẩu TRẦM mà NHƯỢC : thuộc về bịnh Hàn, nhiệt, và SÁN, GIẢ, ñau ở Thiếu phúc. Mạch ở thốn
khẩu TRẦM mà HOÀNH : thuộc về dưới Hiếp có tích và trong bụng có vật tích nằm ngang mà ñau. Mạch thốn khẩu
TRẦM mà lại có suyễn (thở gấp, thở hổn hển) : thuộc về chứng Hàn nhiệt (sốt rét, sốt nóng).
Mạch thịnh, HOẠT mà KIÊN : là bịnh ở bộ phận ngoại.
Mạch tiểu, THỰC mà KIÊN : là bịnh ở bộ phận nội.
Mạch tiểu, NHƯỢC mà SẮC : là cữu bịnh.
Mạch phù, HOẠT mà TẬT : là tân bịnh.
Mạch CẤP là có chứng SÁN, GIẢ, ñau ở Thiếu-phúc.
Mạch HOẠT là Phong ; mạch SẮC là Tý ; mạch HOÃN mà HOẠT là chứng Nhiệt-trung ; mạch THỊNH mà KHẨN
là chứng Trướng.
Mạch thuận theo âm dương, bịnh dể khỏi ; mạch trái ngược âm dương, bịnh khó khỏi.
Mạch thuận với sinh khí của 4 mùa, bịnh dể khỏi ; mạch trái với sinh khí của 4 mùa mà lại “không gián tàng”
bịnh khó khỏi.
(1)
(1)-. GIÁN : là xen, cách. “GIÁN TÀNG” là do tương sinh mà truyền cho nhau ; “không gián tàng” là lo tương khắc mà truyền
cho nhau.
Tỉ như :cái tà ngoại dâm bắt ñầu phạm vào bì mao, thời bên trong hợp vào với Phế ; Phế muốn truyền cho Can mà
Thận xen vào ; Thận muốn truyền cho Tâm mà Can xen vào ; Can muốn truyền cho Tỳ mà Tâm xen vào ; Tâm muốn
truyền cho Thận, mà Phế xen vào v.v…..
_________________________________ KINH VĂN ______________________________________
Cánh tay có nhiều mạch máu xanh, gọi là THOÁT-HUYẾT. Mạch ở Xích-bộ HOÃN mà SẮC, gọi là GIẢI-NỌA
(bịnh tại Tỳ). Lúc nằm yên mà mạch thịnh, cũng gọi là THOÁT-HUYẾT. Xích-bộ SẮC mà mạch lại HOẠT : là chứng
nhiều mồ hôi. Xích bộ hàn mà mạch lại TẾ, sẽ là chứng HẬU-TIẾT (ăn xong ñi tả ngay). Mạch xích bộ thô và
thường nóng : thuộc về chứng Nhiệt-trung.
Phàm thấy mạch ở CỔ ñộng lên bật bật, thở suyễn mà khái : chứng thuộc về Thủy ; mí mắt hơi sưng thũng
phồng lên như ngọa-tàm (con tằm nằm) : chứng thuộc về Thủy. Nước tiểu vàng mà ñỏ, ưa nằm : là chứng
HOÀNG-ðẢN. Ăn rồi mà bụng vẩn như ñói : là chứng VỊ-ðẢN. Mặt sưng phù ra là chứng PHONG. Bọng chân sưng
nặng là chứng Thủy. Lòng trắng mắt vàng… cũng là chứng HOÀNG-ðẢN.
ðàn bà : mạch thuộc kinh Thái-âm ñộng nhiều là có thai.
(1)
(1)-. Chẩn ở Xích-bộ của ñàn bà, nếu Thận-mạch ở tay TRÁI ñộng nhiều là có thai con trai.,.
_________________________________ KINH VĂN ______________________________________
Mạch có khi hoặc thịnh hoặc thuận với 4 mùa. Dù chưa hiện mạch của bản-tạng, mà mạch lại SẤU (giống như
TẾ) ; Thu-ñông mà mạch lại PHÙ-ðẠI…. như thế là ngịch với 4 mùa.
Chứng PHONG-NHIỆT mà mạch lại TĨNH (nên PHÙ-ðỘNG) ; chứngTIẾT và THOÁT-HUYẾT mà mạch lại THỰC
(nên HƯ-TÁN) ; bịnh ở trong mà mạch lại HƯ (nên TRẦM THỰC) ; bịnh ở ngoài mà mạch lại KIÊN SẮC (nên
THĂNG PHÙ)….. ñều khó chữa vì trái với 4 mùa.
Con người lấy thủy cốc làm gốc, nếu tuyệt thủy cốc, thời tất phải chết. Mạch không có vị-khí (tức khí của thủy
cốc) cũng chết.
Phàm gọi là không có vị khí là chỉ thấy có chính mạch của chân tạng mà không có vẻ hòa hoãn là vị-khí xen
vào. Không những thế, mà Can không HUYỀN, Thận không THẠCH v.v…. cũng là không có vị-khí.
Mạch ở kinh Thái-dương ñến : HỒNG ðẠI mà TRƯỜNG.
Mạch ở kinh Thiếu-dương ñến : lúc SÁC, lúc SƠ, lúc ðOẢN, lúc TRƯỜNG.
Mạch ở kinh Dương-minh ñến : PHÙ ðẠI mà ðOẢN.
