Trích đoạn 16.
Thế kỷ 14
Nghê Toản
1301-1374
XA LÁNH VÀ BÌNH THẢN
[Nghê Toản còn trẻ thì Triệu Mạnh Phủ đã qua đời. Ông đã chứng kiến thời
kỳ sụp đổ của vương triều Mông Cổ. Được trọng vọng là một trong “Tứ đại
gia” của đời Nguyên, ngang hàng với Vương Mông (1308-1385), Ngô Trấn
(1280-1354) và Hoàng Công Vọng (1269-1354), ông có tinh thần và kỹ
thuật sáng tác gần gụi nhất với Triệu Mạnh Phủ. Vương Mông và Ngô Trấn
đã theo đuổi bầu không khí non sâu núi thẳm của Lý Thành và Cự Nhiên.
Hoàng Công Vọng (còn có biệt danh là Đại Si, tức là “đại điên rồ”) thuộc
hạng các danh họa vĩ đại nhất. Có thể nói ông vẫn có tạng vẽ núi, nhưng
theo lối riêng và có phong cách lão luyện rất cá biệt. Núi của ông chủ yếu là
núi “sống được”. Ông cũng vẽ lá cây bằng các chấm nhòa như Mễ Phi,
nhưng dùng bút khô. Từ đời Nguyên trở về sau, họa sỹ thường không dùng
lụa nữa mà dùng giấy để vẽ, do vậy cũng bắt buộc phải dùng bút khô hơn
và mềm hơn. Núi ông vẽ bớt ghê gớm hơn nhưng hài hòa hơn.
Nghê Toản và Mễ Phi có quan hệ ra sao? Nhìn bề ngoài thì không có gì hết.
Mà nhìn về khía cạnh tạo sắc thái và tâm trạng, thì lại có đủ thứ. Nghê Toản
là họa sỹ mà tôi sẽ gọi là theo “chủ nghĩa sắc thái”. Cũng như Triệu Mạnh
Phủ, ông đã xuống với đồng bằng và sông hồ, và các dãy núi xa của ông chỉ
hiện ra theo lối vẽ “bình viễn”. (Mễ Phi, mặc dầu vẽ các ngọn núi, đã dùng
một thứ luật viễn cận có thể gọi là không-đối-không, tức là đứng rất cao
trên không trung để nhìn núi, chứ không phải đất-đối-không như trong tranh
của Đổng Nguyên và Phạm Khoan.) Những bức tranh của Nghê Toản đều
tràn ngập một không khí tĩnh lặng, dường như đó chính là thông điệp của
ông vậy. Ông có một bầu không khí thanh sạch và bình thản, và cho ta thấy
một thiên nhiên trong trạng thái tinh khiết của nó, không hề có sự can thiệp
của con người.
