không khí của các sườn núi chỉ vì họ đã thực sự lão luyện trong phép dụng
mực.
Mọi vật đều có hình và màu. Bút vạch nên hình, mực phải gợi được màu.
Nhưng màu ở đây không phải xanh, đỏ, tím, vàng, mà là sắc, nghĩa là
những độ đậm nhạt và chiều sâu của chúng. Khi dụng chúng cho khéo, có
thể tả được biểu hiện, khoảng cách, sinh khí và tinh thần của cảnh vật. Cái
gọi là “khí vận sinh động” phải dựa vào cách dụng mực cho đúng để có
được cái sắc long lanh ấy. Tỉ như ta có hai bức tranh cuốn trục, một bức vẽ
đen trắng còn bức kia vẽ xanh lá cây ngả da trời sẫm. Ta sẽ thấy rằng những
chỗ xanh đậm nhất cũng là những chỗ mực nặng nhất, cho nên ngay cả khi
dùng màu thì độ sâu cũng là do dụng mực mà có vậy. Không thể nói mực là
màu được chăng? Trong tranh đen trắng, mực đến cùng với bút, bút dẫn
mực đi. Trong tranh màu, các màu được phủ lên trên nét bút, cho nên bút
vẫn là cái dẫn đường đi trước. Tuy nhiên, phải thận trọng không để mực lấn
át bút; đừng dàn mực quá những nơi cần thiết, đừng để mực thành ra như
những vết đen và không còn là mực nữa. Trong khi dùng màu, đường bút đi
không được gây ra mực nhòa, sẽ chiếm dụng mất chức năng của màu. Phải
hiểu được mực và màu có thể nhập một như thế nào, bởi có như vậy màu
mới nhuận sắc và bền chặt qua hàng nghìn năm, ngay cả đến khi lụa nền
mòn đi vì năm tháng.
Cái ánh long lanh của mực thật kì diệu. Nhưng nếu dụng mực sai thì
ngay cả mực thượng phẩm cũng sẽ chỉ như những vết bồ hóng và tro than
mà thôi. Cho nên mực được phân làm hai loại: niểu-mực và lão-mực. Niểu-
mực sáng sủa tươi tốt. Làm ngấm đẫm hết lông bút trong nước, quyết định
lượng mực cần thiết, nhúng bút vào mực, pha loãng trong nước, dàn lên
mặt giấy, và mảng mực sẽ hài hòa, đều đặn và sáng sủa. Có thể dùng cách
này để gợi tả mọi sắc độ của sáng tối – rừng mù sương, núi dâng hương,
các đỉnh núi xa, bầu trời rộng ban đêm, ánh nắng và bóng râm, vân vân.
Những cánh rừng sâu dần vào bóng tối, những dải sương mù bao phủ sườn
núi, những đám mây đang dâng lên và những dòng suối đang sủi bọt, và cả
những gẫy khúc kì lạ, những lũng sông sâu trong gió bão, đều vẽ được hết.
