việc du ngoạn và làm nhà ở mà thôi, và ai cũng muốn chỗ đất ấy. Ngay
những bậc quân tử đang tìm kiếm cảnh đẹp lâm tuyền cũng vậy. Họa sỹ và
nhà phê bình đừng bao giờ lãng quên cái động lực nguyên khởi của hội họa
phong cảnh, cái lẽ sống của nó vậy.
Đôi khi ta có thể tiên đoán số phận qua một tác phẩm hội họa. Lý Thành
gia thất đề huề, đông con nhiều cháu, vì ta thấy núi và các khối đất trong
tranh ông rộng rãi đầy đặn, trên thanh dưới nặng, thật có tướng sinh sôi tốt
lành. Đây cũng chẳng phải là tướng số đơn thuần, mà là nên như thế vậy.
Học vẽ cũng giống học viết, phải có mẫu mực mà theo. Sao chép những
tác phẩm mẫu mực của Trung Dụ, Vương Hi Chi, Hữu Kỳ Nam và Lưu
Công Tuyền (thư pháp), rồi sẽ giống được họ. Với ai học rộng tài cao thì
nên luyện đủ mọi phong cách rồi thâu nhận chúng thành một phong cách
riêng của mình. Đó mới thực là việc phải làm. Ngày nay có thói người ở
Sơn Đông thì sao chép Lý Thành còn người Sơn Tây và Thiểm Tây thì sao
chép Phạm Khoan.
Nhưng rồi ai cũng sẽ rơi vào lối mòn vậy thôi. Hà cớ gì mà mọi người ở
mọi nơi như thế mà lại đua nhau sao chép một phong cách? Mà từ xưa vẫn
thế – người ta chỉ biết theo một trường phái, và thế là tất cả trở thành đồng
loạt một cách chết người. Có người sẽ không nghe lời khuyên này, không
phải vì họ không muốn nghe, mà chỉ vì thói quen mà thôi. May sao, ai cũng
biết ghét bị đồng loạt và muốn được tươi mới, cho nên ta nói muốn lớn lao
thì không được khép mình theo mãi một thầy.
Lưu Tông Viễn có nói rất hay về những “bí quyết” của bố cục mà ta thấy
đúng không những trong văn chương mà còn trong tất thảy mọi việc, nhất là
trong hội họa. Trong bất kỳ thể loại hội họa nào, không kể to nhỏ nhiều ít,
bí quyết đầu tiên của thành công là sự toàn tâm toàn ý. Không toàn tâm, cái
thần của ta không thể nhập vào việc, và tác phẩm sẽ thiếu cái khí rành
mạch. Phải nghiêm túc, nếu không tác phẩm sẽ hời hợt. Phải toàn lực toàn
ý, nếu không tác phẩm sẽ ọp ẹp. Biếng nhác và làm lấy lệ sẽ chỉ ra được thứ
tranh yếu ớt và nhập nhèm. Tranh vẽ lúc trầm uất sẽ có không khí u ám,
thiếu cái khí chất nhẹ nhàng. Tất cả đều do không toàn tâm toàn ý vậy.
