Cuộc gặp có tính quyết định là cuộc gặp với Suharto, một
cuộc gặp tay đôi mà ông ta gọi là empat mata (bốn mắt). Chỉ có
hai chúng tôi, không có phiên dịch hay thư ký ghi chép gì cả;
chúng tôi có thể nói thẳng. Tiếng Malay của tôi đủ dùng cho
mục đích này. Mặc dù tôi không nói được tiếng Bahasa
Indonesia trang nhã nhưng tôi có thể hiểu ông ta và làm cho
ông ta hiểu mình. Chúng tôi bàn luận hơn một giờ đồng hồ.
Suharto nói rõ quyết tâm thúc Indonesia chuyển mình sau
20 năm bê trễ. Ông ta nói ông ta hiểu rõ rằng Singapore có thể
giúp ông ta trong nhiệm vụ hết sức nặng nề tái thiết Indonesia
và thừa nhận phẩm chất của lãnh đạo Singapore. Ông ta cho tôi
cảm giác rằng có khả năng ông ta sẽ đối xử với chúng tôi một
cách đúng đắn, thậm chí thân mật, dựa trên sự đánh giá có tính
hiện thực những mặt tương đối mạnh và những yếu kém của
hai nước chúng tôi.
Về phần mình, với thái độ lịch sự, tế nhị, tôi đã làm rõ một
điều rằng chúng tôi mong là một bộ phận của Đông Nam Á vì là
chúng tôi có quyền như vậy chứ không phải do sự bất đắc dĩ
phải chấp nhận. Chúng tôi không thể nhượng bộ về những lợi
ích căn bản như tự do lưu thông trên eo biển Malacca. Hợp tác
kinh tế phải là trên cơ sở có qua có lại hợp lý chứ không phải thứ
quan hệ mà các nhà lãnh đạo Indonesia áp dụng với những
người cukong gốc Hoa của họ. (Những nhà “tư sản mại bản” này
phải thỏa mãn các nhu cầu của các ông chủ để đổi lấy những đặc
quyền hay các giấy phép mà nhờ đó họ trở nên giàu có). Tôi nói
cốt lõi trong các mối quan hệ là vấn đề liệu chúng tôi có tin
nhau trong các ý định lâu dài không.
Ông ta nói rõ ràng Indonesia không có yêu sách đối với
Singapore hay Malaysia mà chỉ đòi chủ quyền đối với các lãnh
thổ trước đây thuộc vùng Đông Ấn của Hà Lan. Ông ta quyết
