so với nhau để xác định xem chiến lược nào thành công, chiến lược
nào thất bại. Những kết quả ban đầu đã xuất hiện trong cuốn
sách The Evolution of Cooperation (tạm dịch: Sự tiến hóa của hợp
tác) của Robert Axelrod, xuất bản năm 1984 từ chính nhà xuất bản
của cuốn sách bạn đang cầm trên tay. Trong phần mở đầu, nhà
sinh học Richard Dawkins đã viết: “Cần phải giam tất cả các nhà
lãnh đạo trên thế giới vào một phòng, bắt họ đọc hết cuốn sách
này rồi mới thả ra”. Xét trên lịch sử 20 năm vừa qua, có rất ít nhà
lãnh đạo trên thế giới nắm lấy cơ hội nhìn nhận vấn đề hợp tác
theo cách mới mẻ và mang tính xây dựng.
Điểm mấu chốt ở đây là chiến lược ăn miếng trả miếng (và
nhiều biến thể khác được phát hiện sau này), có thể dẫn tới xung
đột leo thang, nhưng cũng có thể mang lại phương thức hợp tác có
qua có lại trong cả tự nhiên lẫn xã hội của chính chúng ta. “Thứ gì sẽ
xuất hiện” có thể là câu hỏi rất khó trả lời, khi chỉ một thay đổi nhỏ
trong bối cảnh cũng tạo ra sự khác biệt lớn trong kết quả – điều đã
xảy đến trong các chu kỳ bùng nổ và suy thoái của nền kinh tế
cũng như quá trình mở rộng và thu hẹp các quần thể động vật. Các
nhà toán học gọi điểm mấu chốt này là điểm phân nhánh, trong đó
viễn cảnh của hai tương lai hết sức khác nhau sẽ tùy thuộc ta đi theo
lối nào. Vấn đề hợp tác thường là vấn đề tìm ra một chiến lược
nhằm nghiêng cán cân “ăn miếng trả miếng” về phía một tương
lai hợp tác “có qua có lại” hơn là gia tăng xung đột.
Các nghiên cứu gần đây đã cung cấp một số gợi ý hấp dẫn về
cách đạt được điều này. Tuy như thế không có nghĩa lý thuyết trò
chơi là thứ thuốc chữa bách bệnh – đó sẽ là một lời tuyên bố nực
cười – nhưng nó chắc chắn sẽ mang đến những hiểu biết mới về
hướng tiến hóa của sự hợp tác, đồng thời đưa ra những chiến lược
mới cũng như những bước ngoặt mới trong chiến lược cũ. Trong
cuốn sách này, tôi mô tả những nỗ lực của mình trong việc tìm hiểu
