C
1. Kẹt trong ma trận
ái bẫy logic tiềm tàng mà John Nash phát hiện ra đã thâm
nhập vào đời sống của chúng ta. Nó kéo chúng ta vào hàng loạt
thế lưỡng nan xã hội tai hại – thứ thuật ngữ tẻ ngắt được lý
thuyết gia trò chơi gắn cho những tình huống như Bi kịch của cái
chung, trong đó sự hợp tác sẽ mang lại kết quả chung tốt nhất,
nhưng các cá nhân lại bị hấp dẫn bởi logic về lợi ích riêng để rồi
gian dối khi hợp tác.
Tuy nhiên, khi cả hai bên đều gian dối thì hậu quả lại rất thê
thảm, giống như kết cục mà các nhân vật trong vở opera Tosca
của Puccini nhận ra khi họ rơi vào tình huống mà các lý thuyết gia
trò chơi ngày nay gọi là Thế lưỡng nan của người tù.
Tosca, nữ anh hùng trong vở kịch, phải đối diện với một sự lựa
chọn không đáng có. Cavaradossi, người tình của nàng, vừa bị tên
cảnh sát trưởng Scarpia đê tiện kết án tử hình. Tosca bị để lại một
mình với Scarpia; tên này cho rằng hắn đang rủ lòng thương khi
đề nghị cho phép đội xử bắn dùng súng không có đạn nếu Tosca
chịu để hắn giở trò với nàng. Vậy Tosca phải làm gì? Cô nhìn thấy
một con dao để trên bàn và nghĩ rằng mình sẽ lợi cả đôi đường nếu
chấp nhận đề nghị của Scarpia, nhưng thực ra sẽ lấy dao đâm
hắn khi hắn đến gần. Không may cho cô, Scarpia cũng tính toán
rằng hắn sẽ lợi cả đôi đường nếu kỳ thực không lệnh cho đội xử
bắn dùng súng không có đạn. Hắn chết, Cavaradossi cũng chết,
và khi Tosca phát hiện ra mọi chuyện, cô đã gieo mình khỏi lan can
tòa lâu đài và cũng chết nốt. Vậy nên ai cũng thất bại – đúng như
kết cục thường gặp trong các vở opera.
Trên thực tế, mỗi người khi rơi vào tình huống mà các lý thuyết
gia trò chơi gọi là Thế lưỡng nan của người tù đều sẽ thất bại –
