KHẢO LUẬN VỀ ÔNG PHAN THANH GIẢN - Trang 264

Khi đã làm chủ hoàn toàn đất nước Việt Nam, hoàng đế Gia Long đã thi
hành một biện pháp bộc phát và thất sách "căn nọc đánh đít" hạ nhục các
nhân sĩ của chế độ cũ ở miền Bắc cùng một lúc hạ cấp kinh đô Thăng Long
"ngàn năm văn vật" để gọi bằng một cái tên "Bắc thành" cục mịch khiến
cho họ uất ức căm hận không nguôi. Dù vậy, họ cũng không tự xử để tránh
kẻ thù làm nhục mà vẫn đành lòng gánh chịu kiếp "hàng thần lơ láo, phận
mình ra sao?" để rồi cứ giữ mãi mối uất giận trong lòng và giận lây qua cả
dân chúng miền Nam nữa, kéo dài từ đời nầy qua đời khác, tiếp tục luôn
cho đến sau năm 1975. Mặc cảm tự tôn tự đại của nhân sĩ miền Bắc được
hung đúc bởi "truyền thống Nam tiến" mở rộng lãnh thổ Đại Việt: từ ngàn
xưa đất nước chỉ có những trường hợp tiến bước từ Bắc xuống Nam, nhưng
nay thì tình huống lại hoàn toàn khác, đất nước Đại Nam được thống nhất
từ Gia Định ra Thăng Long. Niềm kiêu hãnh tự hào về truyền thống Nam
tiến lâu đời bổng chốc bị tiêu tan chỉ vì một lần Bắc tiến của người miền
Nam "không có văn hiến" khiến cho nhân sĩ miền Bắc tự cảm thấy mình bị
hạ thấp giá trị để rồi oán hận âm thầm, oán hận thâm niên chờ đợi ngày họ
nhà Nguyễn sụp đổ.
Kể từ triều đại Gia Long, gần như miền Bắc không còn thấy có xuất hiện
nhân sĩ trí thức nào có tầm cỡ ngang với những ông Trịnh Hoài Đức, Trần
Văn Học, Phan Thanh Giản, Trần Tiễn Thành, Nguyễn Trường Tộ, Trương
Vĩnh Ký, Huỳnh Tịnh Của và điều nầy cũng có thể là một nguyên cớ khác
gây ra mặc cảm tự ti đưa đến những kiểu đấu tố hạ bệ những nhân vật lịch
sử vừa kể.
*
Tóm lại, với âm mưu xâm lược rõ rệt của người Pháp, với một triều đình
phong kiến chậm tiến, một quân đội yếu kém chưa đánh đã chạy của triều
đình nhà Nguyễn cùng với sự làm lơ vô tình của người dân miền Bắc thì
cho dù có một trăm ông Phan Thanh Giản, một trăm ông Nguyễn Tri
Phương, một trăm ông Trương Định thì nước Việt Nam trước sau gì cũng
phải rơi vào tay của bất cứ đoàn quân viễn chinh xâm lược tân tiến nào của
phương Tây.
Lên án, hạ bệ, đập phá, xóa tên chỉ là những hành vi bộc phát nhất thời xảy