NQS
Khảo Luận Về Ông Phan Thanh Giản
Chương 9
Trước hết cần lưu ý: văn thư phúc đáp của Charner chỉ nêu ra có 12 khoản
và ĐNTL kê khai là 14 khoản. Như vậy có thể suy định rằng kể từ sau văn
thư phúc đáp của Charner, hai bên vẫn còn tiếp tục bàn bạc thương thảo và
phía người Pháp lại gởi một văn thư tiếp theo (có thể là trong vòng tháng 6
â.l năm Tân Dậu /1861) trong đó ghi 14 khoản, tức là đòi hỏi thêm 2 khoản
so với 12 khoản đòi hỏi trong văn thư của Charner trước đó. Như vậy,
người ta thấy rằng càng kéo dài việc thương lượng thì quân xâm lược càng
đòi hỏi thêm và chính sự lấn lướt nầy của người Pháp đã khiến cho Tự Đức
nổi nóng quở trách Nguyễn Bá Nghi và nhóm quân thứ ở Biên Hòa là nhút
nhát chỉ thấy chủ ý giảng hòa và lại cho rằng những người theo đạo gia tô
tiếp tay cho giặc ngoại bang:
Vua dụ rằng: "Nguyễn Bá Nghi tự khi sai đi đến nay chỉ thấy chủ ý giảng
hòa, bởi vì không biết rằng muốn cẩn thận về sau phải suy nghĩ tự trước, dễ
dàng nhận lời, để đến nỗi càng thêm khó làm mà thôị Nay nếu không thi
thố được việc gì, thì ra Tôn Thất Cáp đã lỡ việc từ trước, Nguyễn Tri
Phương lại làm hỏng việc ở khoảng giữa, người lại không nên công trạng gì
ở sau cùng. Còn có thể gọi là chân tay tai mắt của vua vui buồn cùng liên
quan với nhau được ư ? Kể ra cái nghĩa vua tôi ở khoảng trời đất, không
sao trốn được. Ta trông cậy về các ngươi là ở lúc nầy, mà các ngươi báo ơn
nước cũng ở lúc nầy. Cần phải cùng nhau báo ơn nước, làm giấy tờ đi lại,
biện bác, vặn bẻ, lấy lòng thành mà cảm hóa, lấy lẽ phải ma bẻ bác đi, cốt
cho điều gì họ cũng nghe theo. Lại chọn chỗ núi rừng hiểm xa, đặt đồn để
giữ cho vững, chiêu tập các nghĩa sĩ, để mọi người vui làm việc với ta, chỗ
nào cũng đều là lính, là lương.Nếu có sa sẩy cũng không đến nỗi thua to
như trước. Đấy cũng là cách làm thần diệu cho chóng thành hòa nghị đó.
Nếu lại bỏ việc đánh, việc giữ, thì có kế gì tốt hơn để chế ngự họ.
Vả lại, Nguyễn Bá Nghi hiểu việc nhanh giỏi, Tôn Thất Đính, Lê Quang
Tiến dũng cảm hăng hái, Thân Văn Nhiếp siêng thẳng khảng khái, Trần
