KHẢO LUẬN VỀ ÔNG PHAN THANH GIẢN - Trang 33

Hiên nay sự thế 6 tỉnh Nam Kỳ như thế, chỉ có một chữ hòa, còn có thể làm
được. Nhưng nay hòa thì một khoản mất đất, ta đã thua thiệt. Bởi họ cho là
của họ đã lấy được rồi, họ nhất vị cố giữ, ta kiếm lời biện bạch cũng khó.
Còn các khoản khác ta lấy lời lẽ biện bác, hoặc có thể bớt đi được. Cuối
mong hoàng thượng quyết đoán mà làm, để cứu đỡ nỗi khổ cho dân binh từ
Quảng Nam, Quảng Ngãi trở vào Nam. Nếu hoàng thượng không quyết
đoán mà làm hai mặt kia còn về phần hạ thần thì làm thư từ đi lại giảng
thuyết; còn về phần quân thứ và các tỉnh thì không dám trái lời của bộ,
hoặc phái người đi chiêu dụ binh dân, hoặc sửa đắp đồn lũy làm ra dáng
đánh giữ. Bên giặc dòm thấy ý ta không thực, lại cố ý đánh hiếp ta. Thế thì
đánh không được, giữ không được, hòa cũng không được, thần không biết
xử trí làm sao cả".
Vua nói rằng: "Sự thế khó làm, trẫm đã biết hết rồi. Ngươi có lòng chịu
trách nhiệm, nên hết sức mà làm, để tỏ khí tiết như cây khỏe gặp cơn bảo
táp, là được. >> (ĐNTLCB đã dẫn; bản dịch; quyển XXIV; trang 210, 211,
212, 213).
*
Tháng 6 âl năm Tân Dậu (niên hiệu Tự Đức thứ 14) (1861), ĐNTL ghi
chép một đoạn văn rất là mờ ám như sau:
"Quan quân thứ Biên Hòa là bọn Nguyễn Bá Nghi cùng với viên soái của
Tây dương bàn, mật đem việc Tây dương yêu cầu giảng hòa tâu lên. (Có 14
khoản chép ở tháng 4 năm Tự Đức thứ 15 sau đây)." (ĐNTLCB; sách đã
dẫn; trang 226).
Nghi vấn đặt ra là tại sao sử quán nhà Nguyễn không liệt kê ra ngay 14
khoản đòi hỏi của quân xâm lược Pháp gởi cho Nguyễn Bá Nghi vào lúc đó
mà lại đợi đến gần một năm sau (tháng 4 â.l, năm Nhâm Tuất, niên hiệu Tự
Đức thứ 15/1862) mới chịu khai ra? Trong khoảng thời gian gần 1 năm đó
việc gì đã xảy ra? 14 khoản đòi hỏi của người Pháp gồm có những gì?