KHẢO LUẬN VỀ ÔNG PHAN THANH GIẢN - Trang 38

huyện Nghiêu Phong lập sở tuần lấy thuế 10 năm, sau sẽ trả lại nước ta.
*
So sánh với 12 khoản đòi hỏi trong văn thư đề ngày 7 tháng 6 d.l năm 1861
của Charner gởi cho Nguyễn Bá Nghi (xin xem lại văn thư 12 khoản nầy ở
phần trên nơ trang 23 và 24) thì thấy có sự thay đổi nhưng số khoản đòi hỏi
lần nầy tăng lên 2 khoản và đáng chú ý là các khoản 8, 9 và 14.
-Về khoản thứ 8, bồi thường tiền đền mạng cho thân nhân 2, 3 người Tây
dương đã bị giết chết: thực lực không ghi rõ 2, 3 người Tây dương là ai
nhưng vào tháng 6 â.l năm Tân Dậu (1861)có ghi chép vụ 3 người theo đạo
gia tô bị xử chém: Dân đạo ở Biên Hòa là Phạm Văn Đệ bị ghép tội làm tay
sai gián điệp cho Pháp, Nguyễn Thị Tòng, Nguyễn Văn Bối bị khép tội tiếp
tế giao thông với giặc xâm lược. Tuần phủ Nguyễn Đức Hoan dâng sớ xin
đem 3 người ấy chém ngay. Tự Đức y cho thi hành tức thì. (ĐTLCB đã
dẫn; trang 229).
Thánh 8 â.l, Tân Dậu (1861), Thanh Hóa lùng bắt được 2 giáo sĩ ngoại
quốc tên là Xay Da-tô Bô-ni-e và Ma Tô Bông, quan tỉnh và viên phủ đều
được khen thưởng. (ĐNTL; sách đã dẫn, trang 237) .
Tháng 10 â.l, Tân Dậu (1861), tỉnh Bình Định bắt được một giáo sĩ ngoại
quốc tên là Y-ty-Anh. (ĐNTL, sách đã dẫn trang 245). Từ sự ghi chép nầy
người ta có thể suy diễn rằng:
* -2, 3 người Tây dương bị giết chết được đề cập nơi khoản 8 chính là 2
giáo sĩ bị bắt ở Thanh Hóa và 1 bị bắt ở Bình Định.
* -Văn thư 14 khoản của Charner được gởi tới quân thứ Biên Hòa sau tháng
10 â.l năm Tân Dậu (khoảng tháng 10 hay tháng 11 dương lịch 1861 bởi vì
sau đó Charner đã bàn giao chức vụ thống soái cho Bonard vào ngày 30
tháng 11 d.l năm 1861).
-Về khoản thư 9: Nước Cao Man, từ sau không được bắt họ cống hiến nữa.
Khoản đòi hỏi nầy nhứt định là phải xảy ra sau khi vua nước Cao Miên
Norodom đã bắt đầu chịu khuất phục đoàn quân viễn chinh xâm lược Pháp
ở Sài Gòn bởi vì ngày 21 tháng 3 d.l năm 1861 Charner phái phó thuyền
trưởng Lespès mang một là thư sang Kampot để chiêu dụ vua Cao Miên
Norodom và ngay sau đó vua Cao Miên đã cử một sứ đoàn 80 người mang