NQS
Khảo Luận Về Ông Phan Thanh Giản
Chương 10
Tân Dậu, Tự Đức năm thứ 14 (1861), tháng 6 âl, Tự Đức lặp lại lệnh truyền
cho các địa phương phải nghiêm nhặt tách, ghép các tín đồ đạo Gia tô:
thích chữ vào mặt, quản thúc cho nghiêm, giam nhốt thật gắt gao những
giáo sĩ, nếu người Tây dương tới nơi thì đem đem những kẻ theo đạo ấy
giết cho hết. Phủ huyện nào còn dung túng đến nỗi sinh ra việc lo ngại thì
nhất định là phải chiếu quân luật trị tội.
Tân Dậu, Tự Đức năm thứ 14 (1861), tháng 7 â.l, cho Đoàn Thọ thăng thụ
Trung quân Đô thống sung làm chức phòng hộ sứ ở đồn cửa biển Thuận
An.
Từ quân thứ Biên Hòa, Nguyễn Bá Nghi và Trần Đình Túc dâng tập tâu
trình tình hình Biên Hòa yếu ớt đơn độc, không thể vừa đánh vừa giữ được,
cuộc giảng hòa lại không thành, xin giảm bớt quân thứ và phái người đi cầu
viện nước ngoài. Tự Đức trách cứ, cho rằng hai người chưa thi hành nhiệm
vụ đúng mức.
Biên Hòa và Vĩnh Long trở thành những căn cứ địa để chiêu mộ dân quân
kháng chiến chống Pháp. Ngay cả ở trong các vùng của quân Pháp tạm
chiếm cũng có những ổ kháng chiến. Mạnh và nhiều nhất là ở Gò Công.
Tri huyện Toại trước kia cai trị Gò Công, nay chiêu mộ hơn 600 dân phu
đồn điền và chiến binh thất trận ở đồn Kỳ Hòa, tổ chức thành một lực
lượng kháng chiến chông Pháp. Đêm 21 tháng 6 d.l rạng ngày 22 d.l năm
1861, dân quân kháng chiến dưới quyền của huyện Toại tấn công đồn
phòng thủ của Pháp ở Gò Công. Đồn nầy do một sĩ quan hải quân Pháp là
Paulin Vial và 27 quân sĩ trú đóng. Kế hoạch tấn công của huyện Toại bị
nội gián thông báo trước cho Paulin Vial. Cuộc tấn kích thất bại: quân
kháng chiến rút lui để lại chiến trường 14 xác chết trong số nầy có xác của
huyện Toại. Phía quân Pháp thì Paulin Vial bị trọng thương và một pháo
thủ bị tử trận.
Qua ngày hôm sau, một tổ kháng chiến khác ở Gò Công do Trương Định
