NQS
Khảo Luận Về Ông Phan Thanh Giản
Chương 12
Liên quân xâm lược Pháp - Y Pha Nho đánh chiếm tỉnh thành Vĩnh
Long
Ngày 5 tháng 3 d.l năm 1862, quân kháng chiến ở miền Tây đốt cháy pháo
thuyền số 25 và một đại đội binh sĩ của Pháp trên pháo thuyền đó bị tiêu
diệt: 35 chết, 17 trọng thương. Ngày 6 tháng 3 d.l năm 1862, thành Mỹ Tho
bị quân kháng chiến tấn kích lần thứ 3; từ 9 đến 12 tháng 3 d.l năm 1862
một phong trào chống đối của quần chúng đã diễn ra tại Cầu An Hạ nhưng
đã bị quân Pháp thẳng tay dẹp tắt; ngày 13 tháng 3 d.l năm 1862 quân
kháng chiến lại tấn kích thành Mỹ Tho trong khi quân Pháp chuẩn bị tiến
đánh thành Vĩnh Long.
Ngày 21 tháng 2 â.l năm Nhâm Tuất, Tự Đức thứ 15, ( 23 thán 3 d.l năm
1862), liên quân Pháp-Y Pha Nho đánh chiếm thành Vĩnh Long. Trước đây,
một tuần sau khi Định Tường thất thủ, Pháp cho tàu 5 máy chia nhau đi
trên thủy phận sông Vĩnh Long để dò thám và đến thả neo đậu ở bờ sông
gần tiền đồn Thanh Mỹ. Quan đầu tỉnh Vĩnh Long là Trương Văn Uyển
một mặt phòng bị nghiêm cẩn một mặt chuyển thư sang cho đối phương
hạch hỏi lý do vì sao họ cho tàu đi tuần thám gây hấn như thế, để dùng kế
hoãn binh. Ngày 20 tháng 3 d.l năm 1862, quân Pháp đưa 2 tàu tuần thám,
9 phóng pháo hạm đến bỏ neo đậu trên sông, gần tiền đồn Vĩnh Tùng, cho
hơn 1,000 quân lên bộ đào đắp hào luỹ và công sự chiến đấu.
Liền trong 2 ngày 20 và 21 tháng 2 â.l năm Nhâm Tuất (22 tháng và 23
tháng 3 d.l năm 1862) quân Pháp từ dưới sông, trên bộ đánh phá bắn vào
các đồn sở Thanh Mỹ, Vĩnh Tùng. Quân binh triều đình chống cự không
được, lần lược bị tan loạn. Tàu chiến Pháp liền tiến thẳng đến bờ sông tỉnh
thành Vĩnh Long dùng trọng pháo bắn liên tục vào các điểm phòng thủ ở 2
mặt Đông và Tây. Quân lính trong thành Vĩnh Long bị thương vong nặng
nề, số còn lại đều bỏ thành tháo chạy cả. Khi trời vào đêm, quân Pháp tạm
ngưng pháo kích. Quan đầu tỉnh Trương Văn Uyển lợi dụng đêm tối phóng
lửa đốt các dinh thự, kho tàng, đạn dược rồi bỏ thành tỉnh rút lui quân ra
