KHẢO LUẬN VỀ ÔNG PHAN THANH GIẢN - Trang 53

Yên Dũng, vây hãm tỉnh thành. Thanh thế của Huân càng lúc càng lan
rộng, chiếm thành Bắc Ninh, đánh phá các hạt Kinh Môn, Bình Giang,
Ninh Giang, quan binh triều đình phải thay phiên nhau đưa quân đánh dẹp
không ngơi nghĩ. Ngoài ra còn có giặc thổ phỉ ở các vùng biên Trung Hoa
tràn sang cướp phá phủ Vĩnh Tường ở Sơn Tây, ở Thất Khê thuộc Lạng
Sơn; tín đồ Gia tô nổi dậy ở hạt Kiến Thụy thuộc Hải Dương và Lạng
Giang thuộc Bắc Ninh.
Trước đây khi liên quân xâm lược Pháp-Y Pha Nho đánh Quảng Nam - Đà
Nẵng vào năm Tân Dậu (1861), trong số lính tập do Pháp tuyển mộ có Tạ
Văn Phụng người miền Bắc, theo đạo Gia tô. Trong khi còn ở trong hàng
ngũ của binh đội Pháp, Tạ Văn Phụng đã lén lút man trá loan truyền ra Bắc
Kỳ để báo cho khối người theo đạo gia tô biết rằng quân xâm lược Pháp sẽ
tiếp tay để họ nổi dậy chống lại quan binh của triều đình ở miền Bắc. Việc
loan báo nầy bị người Pháp khám phá và vì sợ bị trách phạt cho nên Tạ Văn
Phụng phải bỏ hàng ngũ lính tập để trốn ra Bắc Kỳ rồi mạo nhận là dòng
dõi nhà Hậu Lê, tự xưng làm minh chủ, cùng với một giáo sĩ tên là Trường
chiêu mộ người nổi dậy ở Quảng Yên, thông đồng với giặc cướp biển tàu ô
người Hoa và thổ phỉ trên đất Trung Hoa ở vùng biên giới gây bạo loạn
khắp nơi, vây đánh thành Hải Dương, số người hưởng ứng đi theo lên đến
hơn 20,000. Vào những tháng dương lịch đầu năm 1862, Tạ Văn Phụng
hầu như kiểm soát hết một vùng lãnh thổ rộng lớn phía ở Đông, quan binh
triều đình không thể đánh dẹp. Trong lúc thanh thế đang lên, Tạ Văn Phụng
đã cho người vào Sài Gòn đề nghị với Bonard tiếp viện và hậu thuẫn để lật
đổ nhà Nguyễn và nước Đại Nam của Tạ Văn Phụng sẽ đặt dưới quyền đô
hộ của người Pháp. Đề nghị của Phụng không được Bonard nghe theo.
*
Tháng 4 â.l, năm Nhâm Tuất (1862), trong lúc tình hình bất ổn ở Bắc Kỳ
không thể giải quyết, Bonard lại sai hạm trưởng tàu chiến Forbin là Simon
đến cửa biển Thuận An (đầu tháng 5 d.l năm 1862) để đưa thư liệt kê 3 điều
kiện tiên quyết để hòa đàm:
1/ - Trong vòng 3 ngày phải trả trước cho người Pháp 100,000 quan tiền bồi
thường chiến tranh tính ra lạng bạc;