KHẢO LUẬN VỀ ÔNG PHAN THANH GIẢN - Trang 49

quân về hướng Đông và lập phòng tuyến tại làng Phước Thọ cách Bà Rịa
khoảng 15 cây số và một tiền đồn ở Long Lập ở khoảng 10 cây số hương
Đông Bắc Bà Rịa. Quân Pháp truy kích, quân triều đình tan vỡ, Lê Quang
Tiến rút chạy ra làng Phước Bửu rồi theo đường cái quan ra Cù Mỹ giáp
ranh tỉnh Bình Thuận. Cả tỉnh Biên Hòa dưới quyền kiểm soát của liên
quân xâm lược Pháp-Y Pha Nho.
Về việc quân xâm lược Pháp đánh chiếm thành Biên Hoà và phủ Phước
Tuy (Bà Rịa), sách ĐNTL ghi như sau:
Người Tây dương đánh lui quân thứ Biên Hòa, vào chiếm đóng tỉnh thành.
Tự khi Nguyễn Bá Nghi khâm sai thống lãnh quân vụ, đóng ở bên tả tỉnh
thành Biên Hòa (xứ Tân Lại) để bảo viện cho tỉnh thành, lấy xứ Thạch Hản
thuộc về phận sông Long Đại làm nơi phòng thủ cốt yếu, lấy hạt phủ Phúc
Tuy làm đường vận lương, quan báo cho các tỉnh Gia Định, Định Tường
cùng làm thanh viện với nhau. Đã đến 7, 8 tháng nay tâu báo hơn 10 lần.
Vua đã thăm hỏi các lời bàn của đình thần, nhiều lần huấn dụ rằng: cốt ý
lấy sự hòa hiếu làm quyền nghi tạm thời, mà đánh giữ làm thực vu. Thế mà
ý riêng của Bá Nghi chủ ở giảng hòa, không sửa sang việc phòng thủ. Kịp
khi người Tây dương động quân mới xin đòi gọi binh lính. Đến đây quân
Tây dương dùng thuyền quân chặn đóng con đường ở Gia Định, Định
Tường đi đến; lại đánh giữ 2 cửa biển Cần Giờ, Phúc Thắng, luôn mấy
ngày đánh phá vào xứ Thạch Hãn (các ngày 15, 16) quân lui giữ phủ Phước
Tuy. Thuyền quân của Tây dương nhân nước triều thẳng tiến đến tỉnh thành
(ngày 17) dùng súng lớn bắn phá vào thành. Tỉnh thần, và bọn Nguyễn Đức
Hoan (tuần phủ), Lê Khắc Cẩn (án sát, nguyên tên là Cần) thế không chống
nổi cũng lùi đóng ở đồn mới Hố Nhĩ . Quân Tây dương vào chiếm lấy
thành, lại tiến sát phủ Phước Tuy đánh bắn. Bá Nghi lại lùi về đóng ở phận
rừng Long Kiên, Long Lập, thuộc phủ Phước Tuy. Việc tâu lên, vua nghiêm
trách các quan ở quân thứ, và ở tỉnh, rồi gia ơn cho cách lưu, để mưu báo
hiệu sau nầy. (ĐTLCB, sách đã dẫn, trang 255, 256).
Sau khi Biên Hòa bị mất vào tay người Pháp. triều đình Huế khai phục
chức Binh bộ thượng thư cho Nguyễn Tri Phương sung đổng suất quân vụ
Biên Hòa thay thế Nguyễn Bá Nghi, Tôn Thất Cáp (Hiệp) cho khôi phục