KHẢO LUẬN VỀ ÔNG PHAN THANH GIẢN - Trang 6

triều đại hay để quảng cáo cho một lãnh tụ, tất cả đều núp dưới mỹ từ lịch
sử hoặc dã sử. Đầu óc địa phương, bè phái, mặc cảm tự tôn cũng là những
yếu tố khiến cho việc đánh giá một con người lịch sử mất đi tính cách công
tâm và khách quan.
Dĩ nhiên là khi đánh giá một nhân vật lịch sử thì không thể nào tách nhân
vật nầy ra khỏi bối cảnh lịch sử cụ thể thực sự vào thời đó - một bối cảnh
lịch sử thực sự chứ không phải một bối cảnh bịa đặt- với những mối dây
liên hệ trói buộc phức tạp trên mọi lãnh vực xã hội, văn hóa, gia đình, môi
trường hoạt động và đường lối phát triển đất nước so với xu hướng phát
triển chung của thế giới đang được bành trướng khắp nơi vào thời điểm đó.
Từ xưa đến nay, dư luận đánh giá một nhân vật lịch sử thường có mục đích
để tôn vinh hoặc để kết tội nhân vật lịch sử đó. Khi đánh giá tôn vinh thì tốt
khoe xấu che, cái tốt của nhân vật được đề cập tới nhiều hơn và thường thì
lại bày đặt thêm thắt, đánh bóng, thổi phòng để biến nhân vật nầy thành
một ông thánh sống vô nhiễm mọi tội lỗi, thành một nhà hiền triết khôn
ngoan sáng suốt đứng trên hết mọi người. Khi đánh giá kết tội thì xấu bêu
tốt lờ mà mục tiêu của việc đánh giá bêu xấu là để che tội cho một kẻ khác,
biến kẻ bị bêu xấu thành một con vật hy sinh tế thần. Nhiều khi người bị
bêu xấu vô tội, cái tội của họ là do kẻ có tội thật sự vì muốn che dấu khuất
lấp tội lỗi xấu xa của mình cho nên đã đổ hết tội lỗi lên đầu người khác.
Nhiều khi người bị bêu xấu không có tội tình gì nhưng vì hoàn cảnh phải ở
về cùng một phía của những kẻ bị xem là có tội cho nên phải chịu họa lây
mặc dù kẻ đứng ra kết tội dư sức biết rõ người đó bị kết tội một cách bất
công thay vì được nghiêm xét một cách vô tư và đáng được vinh danh.
Lại cũng có những cung cách đánh giá tùy thời, gió chiều nào theo chiều
đó. Kiểu đánh giá tiền hậu bất nhứt như thế sẽ khiến cho mọi người mất tin
tưởng và dù sau nầy việc đánh giá có đúng sự thật một trăm phần trăm đi
chăng nữa thì cũng chỉ giống như nước đổ đầu vịt bởi vì một lần bất tín thì
vạn sự bất tin.
Đối với những nhân vật lịch sử có thành tích lẫy lừng vang dội, thành tích
tốt cũng như thành tích xấu, thì sự đánh giá có thể là dễ dàng nhưng cũng
chưa chắc là khách quan vô tư đầy đủ nhưng không phải vì có nhiều đánh