1. GIẢI PHẪU CÁC BONG BÓNG
Việc định giá các tài sản đóng một vai trò quan trọng trong nền kinh tế thị trường.
Khi một tài sản tăng giá tương đối so với một tài sản khác, các nguồn lực đầu tư sẽ
bị hút về phía đó, điều này xảy ra với cổ phiếu công nghệ, nhà đất hay hoa tulip
v.v… Nhưng các thị trường dường như theo định kỳ lại bị cuốn vào những đợt đầu
cơ điên rồ rồi những làn sóng bi quan không kém, chính vì thế chúng ta có những
đợt phình to và xẹp xuống của các bong bóng.
Một bong bóng điển hình gồm một số giai đoạn nhất định
. Thoạt tiên là “sự thế
chỗ”, tức một sự kiện bên ngoài làm thay đổi môi trường đầu tư và dường như mở ra
một cơ hội mới. “Sự thế chỗ” này có thể là việc chiến tranh kết thúc, một công nghệ
mới (kênh đào, đường sắt, hay sau này là internet), hay một sự giảm lãi suất mạnh
mẽ. Bản chất của sự thế chỗ này quyết định sự đa dạng của các bong bóng, có lẽ đó
là nguyên nhân chính của các vấn đề sau này. Chúng ta có lẽ sẽ không gặp bong
bóng internet một lần nữa, nhưng ai biết được trong tương lai người ta sẽ phát minh
ra những công nghệ gì có thể gây ra một sự “náo loạn” tương tự internet trước kia?
Nếu tác động của sự thế chỗ nói trên là đủ mạnh, nó sẽ tạo ra một đợt tăng trưởng
về kinh tế, khi đầu tư tập trung vào lĩnh vực mới, nơi có những cơ hội tiềm tàng.
Thông thường các ngân hàng đóng vai trò quan trọng trong việc “châm lửa” cho
bong bóng, thông qua việc gia tăng lượng tín dụng một cách nhanh chóng. Nhưng
lịch sử cũng cho thấy ngay cả khi các ngân hàng hiện hữu không tham gia vào bong
bóng, thì những nguồn tài chính và tín dụng khác cũng xuất hiện, bao gồm các ngân
hàng mới, các ngân hàng nước ngoài, các công ty tài chính, tín dụng cá nhân v.v…
Dòng đầu tư tràn ngập vào khu vực đang phát triển, làm giá cả gia tăng và mở ra
thêm nhiều cơ hội lợi nhuận nữa.
Đến một giai đoạn nhất định, bong bóng đạt tới trạng thái có thể gọi là “cuồng
nhiệt” (mania), khi đầu cơ vượt qua mặt đầu tư thực thụ, đồng thời kỳ vọng lợi
nhuận đạt đến những mức độ cao chưa từng thấy. Người ta suy đoán rằng thị trường
sẽ tốt lên mãi, gạt sang một bên những tiêu chuẩn căn bản về định giá. Càng lúc càng
có nhiều người lao vào đầu cơ để kiếm lời nhanh. Nói một cách hình ảnh thì già trẻ
lớn bé đều lao vào thị trường để mua. Nhìn chung thì nhiều người cũng có cảnh báo
về bong bóng (chẳng hạn như các chính trị gia, các nhà ngân hàng hay nhà báo),
song những cảnh báo của họ thoạt tiên là quá sớm, và do đó bị phớt lờ.
