gác các thắng cảnh danh tiếng trong nước (truyền thuyết về địa thế và địa
danh); những truyện được rút ra từ các câu chuyện có thực (và đã trở nên
mẫu mực để phân biệt chính với tà, đồng thời đã đẻ ra một số thành ngữ
mang chất ngạn ngữ và tính ẩn dụ); truyền thuyết tán dương sức mạnh, đạo
đức hay trí thông minh của các nhân vật lịch sử hoặc á-lịch sử.
Phần thứ hai này của tác phẩm, tuy mới được công bố có một phần, lại rất
đáng lưu ý vì mang nhiều ưu điểm, mà thoạt tiên, khi tác giả kể chuyện, là
văn phong giản dị, linh lợi, vọt lên một mạch, khi thì hài hước, khi lại hiện
thực, hoàn toàn phù hợp với tích truyện được kể. Về mặt này, phải công
nhận ưu thế của Nguyễn Đổng Chi so với các tác giả đương đại khác cũng
viết sưu tập truyện cổ. Ông có năng khiếu của một nhà văn biết cách diễn
dịch lại một cách trung thành lòng nhiệt hứng, tính chân chất và nỗi rung
cảm của những người kể chuyện và nhà thơ dân gian. Dưới ngòi bút của
ông, một số truyện cổ đã hoàn toàn trở thành những kiệt tác nho nhỏ, trong
đó thi cảm và hiện thực cuộc sống hoà hợp vào nhau thành một thể thống
nhất về ý vị (xem: truyền thuyết về đá Bà-rầu, I, tr. 205 - 207; truyền thuyết
về đứa cháu vô đạo bị biến thành chim, I, tr. 80 - 82). Một số truyện cổ
khác lại tuyệt vời, vì tính buồn cười và phẩm chất hài hước nảy sinh từ các
hoàn cảnh nguy cấp của một hiện thực đầy rẫy những sự biến cấp tập, hoặc
mang tính bi kịch, hoặc vừa bi vừa hài (xem truyền thuyết giải thích vết sẹo
dưới cổ loài trâu, I, tr. 136 - 138; truyền thuyết giải thích gốc gác của loại
ruộng " thác đao " mà nghĩa đen là ruộng ném dao; truyền thuyết về người
anh hùng dân gian và nông dân mang tên Chang Lia, II, tr.125 - 132).
Cũng đáng lưu ý là tính phong phú đa dạng của hệ tư liệu tham khảo đã
cung cấp cho Nguyễn Đổng Chi chất liệu của các cổ tích. Hệ tư liệu ấy
thoạt tiên dựa trên các nguồn truyền miệng mà tác giả trực tiếp thu thập tại
nhiều vùng từ Bắc chí Nam của đất nước, và cả tại một vài dân tộc thiểu số,
chẳng hạn người Tiền Đông-dương [1] trên các cao nguyên miền Trung
Việt-nam. Tiếp đó, hệ tư liệu ấy còn dựa trên các văn bản viết bằng chữ
