Ngày xưa ở tỉnh Bắc có nàng con gái trong trắng như hoa thủy tiên nên có
tên là Xuân Hương. Cha nàng là một ông đồ nhà nghèo, đã mất từ lâu.
Nàng ở với mẹ, hai mẹ con tần tảo nuôi nhau. Vào thời ấy, các cô gái con
nhà gia thế thường được bố mẹ cho đi học. Xuân Huong lúc nhỏ có được
bố dạy cho chữ nghĩa, nên cô cũng biết võ vẽ. Năm mười lăm tuổi, nàng
xin phép mẹ đến học ở trường một cụ đồ già trong làng.
Ngày ấy có một chàng thư sinh đẹp trai họ Tống, tên là Như Mai, con một
viên quan đầu tỉnh. Vốn sẵn thông minh, chàng chuyên tâm vào nghiệp đèn
sách, quyết nêu tên trên bảng vàng.
Một hôm vào ngày tết đoan ngọ, Như Mai cùng một tiểu đồng đi dạo cảnh.
Qua lớp học của cụ đồ già, chàng thoáng thấy có mấy cô gái đang nô đùa
sau vườn một ngôi chùa cổ. Dưới gốc cây đa, có một cô bíu vào rễ phụ đu
đi đu lại là là mặt đất, đó là nàng Xuân Hương. Sắc đẹp của nàng khiến
chân chàng không đành cất bước. Hai thầy trò thơ thẩn hồi lâu trước cổng
chùa. Chàng buột miệng khen:
- Ôi! Ta đã từng nghe ca ngợi con gái xứ Bắc, nhưng chắc chưa có ai xinh
bằng cô gái đánh đu vừa rồi.
Từ đó Như Mai thường lấy cớ đi lại ngôi chùa cổ. Tưởng nhớ đến người
đẹp đánh đu, có đường ngôi trắng giữa hai mái tóc xanh, khiến chàng mất
ăn mất ngủ. Tiểu đồng thấy chủ biếng học thì khuyên dỗ hết lời, nhưng
