149
Về phía người ñàn bà nọ, nghe tin người yêu cũ ñã ñỗ ñạt làm nên, lại có ý ñi
tìm mình, chắc là vẫn trung thành với lời thề xưa nên bỏ chồng tìm ñến nhà
người cũ. Anh chàng ñón tiếp rất tử tế nhưng khi nghe nhắc lại lời ước cũ thì
ñáp: - "Nàng ñến thăm tôi chơi thì ñược nhưng ñến ñể lấy tôi thì không ñược.
Hãy trở về với chống cũ ñi! Một người ñàn bà không thể có hai chồng!". Không
ngờ câu trả lời lại như vậy, người ñàn bà thẹn quá ñáp: - "Tôi tưởng anh còn nhớ
lời ước cũ nên ñã bỏ chồng ñến gặp anh. Bây giờ không còn mặt mũi nào trở về
nữa". Nói ñoạn nhảy xuống sông tự tử và hóa thành cá he. Người ta bảo khi cá
nổi trên mặt nước thấy trời thì thẹn với trời phải lặn xuống ñể giấu ñi, nhưng khi
xuống nước thấy ñất thì thẹn với ñất phải nổi lên. Vì thế cá thành thói quen lặn
xuống nổi lên không nghỉ.
Truyện thứ ba
1
:
Một ông hoàng có hai cô gái. Cô bé tên là Thị Quy, nhan sắc tuyệt trần. Có
nhiều hoàng tử lân bang ñến dạm hỏi nhưng ñều bị từ chối. Nàng chỉ yêu có mỗi
một chàng trai nhà nghèo bấy giờ lưu học ở kinh ñô tên là Anh Linh. Hai người
chỉ non thề biển hứa lấy nhau sau khi Anh Linh ñã ñỗ ñạt.
Thấy Thị Quy từ chối, bọn hoàng tử lân bang tức giận, cùng cử binh ñến ñánh
báo thù. Nhà vua sai ông hoàng, cha Thị Quy ñi ñánh và cuối cùng ông ta dẹp
ñược.
Anh Linh thi ñậu cao, ñược vua khen ngợi, ban cho một cái nhẫn quý, trên có
khắc một câu ñố. Vua bảo nếu giảng ñược sẽ gả công chúa và cho làm quan to.
Thấy nét chữ ngoằn ngoèo, Anh Linh không hiểu gì cả, sau gặp ñược một người
ăn mày, chàng cho ông lão nhiều tiền và nhờ ñó ñược ông lão giảng hộ cho.
Vua y ước, cho làm quan ñầu triều và gả công chúa cho chàng. Vì vua không
có con trai nên ai lấy công chúa thì sẽ ñược nối ngôi. Biết ñược ñiều ñó, Anh
Linh vội nuốt lời hứa cũ với Thi Quy và nhận lời vua.
Thị Quy thất vọng nhảy xuống sông tự tử. Long vương thương nàng cho hóa
thành cá he. Ngày nay cá còn giữ hình thù của cô gái bị phụ tình ở chỗ có cặp vú
như vú con gái và có tiếng kêu lao xao như tiếng rên rỉ của người phụ nữ khóc
than cho thân phận.
Đáng ñể ý tình tiết: nhà sư gặp yêu tinh ăn thịt người, nhưng lại nhờ có bà mẹ
của yêu tinh cứu cho khỏi chết, v.v... Tình tiết này khá phổ biến ở một số truyện
cổ tích phương Tây mặc dầu mỗi nơi lồng vào một cốt truyện khác nhau. Truyện
Ba sợi tóc vàng của chúa quỷ của Pháp, Bỉ, Đức, Ý, v.v... là một trong những
truyện ñó (xem Khảo dị, số 136, tập III, truyện Người dân nghèo và Ngọc
Hoàng). Người Nga có truyện Hoàng tử em rể chó sói cũng có loạt tình tiết này:
1
. Jam-mơ (Jammes). Hồi ức về nước An-nam.
