232
31. TẠI SAO SÔNG TÔ-LỊCH VÀ SÔNG THIÊN-PHÙ HẸP LẠI?
Ngày xưa về ñời nhà Lý có một ông vua bị bệnh ñau mắt. Mấy ông thầy thuốc
chuyên môn chữa mắt ở trong kinh thành cũng như ngoài nội ñều ñược vời vào
cung chạy chữa, trong số ñó cũng có những tay lương y nổi tiếng, nhưng tất cả
mọi cố gắng ñều vô hiệu. Cặp mắt của vua cứ sưng húp lên, ñêm ngày nhức nhối
rất khó chịu. Đã gần tròn hai tháng vua không thể ra ñiện Kính-thiên coi chầu
ñược. Triều ñình vì việc vua ñau mà rối cả lên. Những cung giám chạy khắp nơi
tìm thầy chạy thuốc, và lễ bái các chùa ñền nhưng mắt của thiên tử vẫn không
thấy bớt.
Một hôm có hai tên lính hầu ñưa vào cung một ông thầy bói từ núi Vân-mộng
về. Ông thầy chuyên bói dịch nổi tiếng trong một vùng. Sau khi gieo mấy ñốt cỏ
thi, ông thầy ñoán:
- Tâu bệ hạ, quẻ này có tượng vua rất linh nghiệm. Quả là bệ hạ bị "thủy
phương càn tuất" xuyên vào mắt cho nên bệnh của bệ hạ không thể bớt ñược, trừ
phi trấn áp nó ñi thì mới không việc gì.
Vua bèn sai hai viên quan trong bộ Lễ ñi về phía Tây bắc kinh thành. Thuở ấy
ở phía Tây bắc thành Thăng-long có hai con sông nhỏ: Tô-lịch và Thiên-phù ñều
hợp với nhau ñể thông ra sông Cái ở chỗ cứ như bây giờ là bến Giang-tân. Họ
tới ngã ba sông dựng ñàn cúng Hà Bá ñể cầu thần về bệnh của hoàng ñế. Đêm
hôm ñó, một viên quan ăn chay sẵn nằm trước ñàn cầu mộng. Thần cho biết: ñến
sáng tinh sương ngày ba mươi cho người ñứng ở bên kia bến ñò, ai ñến ñó trước
tiên lập tức bắt quẳng xuống sông phong cho làm thần thì trấn áp ñược.
Nghe hai viên quan tâu, vua lập tức sai mấy tên nội giám chuẩn bị làm công
việc ñó. Một viên ñại thần nghe tin ấy khuyên vua không nên làm việc thất ñức:
nhưng vua nhất ñịnh không nghe. Con mắt của hoàng ñế là rất trọng mà mạng
của một vài tên dân thì có ñáng kể gì. Hơn nữa sắp sửa năm hết tết ñến, việc vua
ñau mắt sẽ ảnh hưởng nhiều ñến những nghi lễ long trọng và quan hệ của triều
ñình.
Ở làng Cảo thuộc về tả ngạn sông Tô hồi ấy có hai vợ chồng làm nghề bán dầu
rong, người la vẫn quen gọi là ông Dầu bà Dầu. Hàng ngày hai vợ chồng buổi
sáng ñưa dầu vào thành bán, buổi chiều trở ra: vợ nấu ăn, chồng ñi cất hàng.
Hôm ñó là ngày ba mươi tháng Một, hai vợ chồng ñịnh bụng bán mẻ dầu cho
một số chùa chiền vào khoảng cuối năm, người ta cần dùng nhiều dầu ñể thắp
Tết. Họ dậy thật sớm chồng gánh chảo vợ vác gáo cùng rảo bước ñến ngã ba Tô-
lịch - Thiên-phù. Đến ñây họ vào nghỉ chân trong chòi canh ñợi ñò. Đường vắng
tanh vắng ngắt chưa có ai qua lại. Nhưng ở trong chòi thì vẫn có hai tên lính
