250
trồng tre, người ta cũng bọc ñất và bẹ chuối lên ñằng ñầu và họ gọi là ñằng
chông tre
1
.
Các dị bản trên, bên cạnh chủ ñề chính là ca ngợi sự thông minh tài trí, cũng
có ñể lộ ít nhiều nhược ñiểm. Chúng tôi ñưa vào ñây ñể bạn ñọc có thể tìm hiểu
về một loại hình cổ tích riêng biệt ñã xuất hiện trên quá trình phát triển và thống
nhất dân tộc.
Trong Ô-châu cân lục của Dương Văn An có truyện Tháp Dương-lệ phần nào
giống với truyện của người Khơ-me (Khmer), dịch như sau:
"Tháp Dương-lệ thuộc xã Dương-lệ, huyện Hải-lăng (Quảng-trị), hãy còn nền
cũ. Tục truyền hai tháp Dương-lệ và Trung-dan ñều do người Chăm xây nên.
Lúc bắt ñầu xây, hai nhóm giao ước chỉ một ñêm là phải xong. Bên nào xong
trước thì ñốt lửa ra hiệu cho bên kia biết. Chỉ một mình Dương-lệ theo ñúng lời
ước. Còn nhóm bên Trung-dan thì không ngay thẳng, ñến nửa ñêm tuy công việc
chưa xong nhưng cứ nổi ñuốc lên trước. Mãi ñến sáng mới xây xong. Nhóm bên
Dương-lệ thấy lửa bèn thôi không xây nữa. Về sau Dương-lệ vì ngay thẳng ñược
hưởng thái lao. Trung-dan không dự".
Người Nghệ-an có kể một truyện Xây thành giấy, như sau:
Xưa có một người ñược làm vua, trước tiên cho người về quê cha ñất tổ xây
thành ñắp lũy làm nơi ñóng quân. Dân phu ñược ốp tới phục dịch, nhưng công
trình thật là ñồ sộ, làm ñã mấy tháng mà chưa nên cơm cháo gì. Mọi người lấy
làm lo vì vua giao hẹn ñúng ngày tháng phải xong. Một hôm có một ông lão tới
nói rằng: - "Thành xây mãi không xong mà nghe nói nay mai nhà vua ñã kéo
quân về, không khỏi tội nặng. Hãy cho tôi ñảm ñương việc xây thành, chắc chắn
sẽ xong sớm". Người ta cho rằng ông lão nói khoác. Nhưng kỳ hạn ñã ñến rồi,
ñành phải trông cậy vào ông lão họa có ñược chăng, bèn hỏi: - "Bao giờ thì
xong?". Đáp: - "Chỉ nội nhật ngày mai là xong". Ông lão bảo mang thật nhiều
giấy ñến bắt can lại rồi cắm cọc giăng lên như thể cái thành. Qua ngày mai tự
nhiên thành giấy ñã hóa ra thành thật, cũng có ñá màu xanh như ñá thật, nhưng
dấu can của giấy vẫn còn nhận ñược
2
.
Đại-việt sử ký toàn thư và Đại-việt thông sử có kể một câu chuyện trong cuộc
nội chiến giữa Lê và Mạc năm 1570. Hồi ấy quân Lê thua ñậm phải rút về giữa
miền thượng du Thanh-hóa, chỉ còn giữ ñược một thành lũy cuối cùng ở An-
tràng. Tình thế rất nguy ngập vì lũy rất yếu mà quân ñịch thì tấn công ngày ñêm
không nghỉ. Các quan nhà Lê bàn việc ñắp lũy cho cao, ñào hào cho sâu ñể
phòng thủ. Theo mưu kế của Lê Cập Đệ thì phải làm một cái thành bao bọc bên
ngoài lũy. Trong một ñêm, quân Lê trưng thu tất cả phên vách của nhà dân, dựng
1
Theo ca-ñi-e (Cadiere). BEFEO, tập XI (1911).
2
Theo bản khai của thôn An-trạch, xã Giang-triều.
