26
NGUYỄN ĐỔNG CHI NHÀ VĂN - NHÀ KHOA HỌC
Trong tâm trí bạn ñọc chúng ta, có lẽ không mấy ai không quen biết Kho tàng
truyện cổ tích Việt-nam. Đó là một bộ sách dày 5 tập, lần lượt ra mắt ñộc giả
trong 25 năm, từ 1957 ñến 1982, và trong 25 năm ñó, sự xuất hiện lần lượt của
từng tập ñã gây hứng thú, hơn thế nữa, gây những tình cảm ñẹp ñẽ cho nhiều
người, từ trẻ em ñến người lớn. Bộ sách ñó cũng ñược trích dịch ra nhiều thứ
tiếng từ Âu sang Á: Nhật, Đức, Nga, Pháp... Tác giả bộ sách quen biết ñó là
Giáo sư Nguyễn Đổng Chi
1
, nhà nghiên cứu văn hóa dân gian nổi tiếng, cũng là
một nhà sử học, nhà khảo cổ học, nhà Hán học, nhà dân tộc học, và nhà văn...
mà ngòi bút có mặt trên văn ñàn ñã 50 năm nay. Với 70 tuổi ñời nhưng tinh thần
còn rất tráng kiện, Nguyễn Đổng Chi ñã ra ñi một cách quá ñột ngột trong ngày
20-VII-1984, khi sức khỏe và sức làm việc của ông còn sung mãn, gây bàng
hoàng sửng sốt không riêng cho người thân thuộc và hết thảy những ai quen biết
ông. Còn nhớ ngày 6 tháng Giêng năm nay, nhân sinh nhật 70 tuổi của mình,
trước các bạn bè cũ, các bạn văn cũng như các ñồng chí cùng hoạt ñộng với ông
thời tiền khởi nghĩa, trong ñó có người viết bài này, ông có ñọc một bài ca trù tự
vịnh mà mấy câu mở ñầu nay ñọc lại cứ tưởng như một lời báo trước, một sự
linh cảm:
Đổng Chi nhất lão,
Mới ngày nào còn lơ láo biết chi chi;
Cho ñến nay ñầu nhuốm bạc, gân ñang suy,
Cười một tiếng: "Cổ lai hy không mấy chốc".
Cuộc ñời Nguyễn Đổng Chi là cuộc ñời một người cầm bút phong phú, sâu
rộng trên nhiều lĩnh vực, và cũng là một cuộc ñời ñầy hoạt ñộng. Sinh ra trong
một gia ñình nhà nho yêu nước ở xã Ích-hậu, huyện Can-lộc, tỉnh Hà-tĩnh, ông là
con thứ ba của cụ Nguyễn Hiệt Chi, tức Đầu xứ Thuận, biệt hiệu Mộng Thương,
tác giả Sách mẹo tiếng Nam, Hán văn tân giáo khoa thư nhiều tập, Hán văn tân
giáo pháp, Ba-xã ñịa dư... và nhiều thơ, văn khác, một nhà giáo có uy vọng. Học
trò cụ nay còn lại ñều là những bậc thức giả ñáng kính - như các ông Nguyễn
Khánh Toàn, Hà Huy Giáp, Phạm Thiều... - vẫn thường nhắc ñến ñức ñộ của cụ.
Nguyễn Hiệt Chi từng có chân sáng lập Công ty Liên Thành và trường Dục
Thanh ở Phan-thiết là nơi tập trung khá nhiều chí sĩ yêu nước buổi ñầu thế kỷ.
Năm 1910, trước lúc xuất dương tìm ñường cứu nước, Nguyễn Tất Thành (tức
Chủ tịch Hồ Chí Minh sau năm 1945) có ghé lại Phan-thiết dạy ở trường này
một thời gian, và một trong những học trò của ông là người anh trai ñầu của
1
Nguyễn Đổng Chi ñược Nhà nước phong Phó giáo sư năm 1980, phong Giáo sư năm 1984.
