365
một người học trò nhưng không ñất cắm dùi. Còn người bạc mệnh thì ñược ở lại
cõi âm ñể theo dõi chúng mà báo thù.
Cái Kiến, cô con gái phú ông rất ñẹp và thông minh. Nhưng cha của nàng thì
tính khí biển lận. Ông ta chỉ biết có tiền tài và danh vọng, còn ngoài ra ông chả
coi ai ra gì. Chàng thư sinh rất khôi ngô, học giỏi, văn hay, nhưng nghèo rớt
mồng tơi. Chàng ñã từng vác lều chiếu ñi thi. Văn tài của chàng nổi tiếng khắp
kinh kỳ, thế mà cứ hễ vào trường nhất hay giỏi lắm vào ñến trường nhì là bị loại
ra ngay. Không làm cho ñau bụng thì cũng bắt phạm "trường quy", oan hồn của
người bạc mệnh quyết không có hắn ñỗ. Mỗi lần không ñỗ là một lần sự buồn
bực kèm thêm với sự khốn khó dằn vặt anh chàng. Thế nhưng chàng vẫn lọt vào
mắt xanh của cô Kiến. Cô gái phú ông vẫn tin tưởng rằng người học trò ñó sẽ
làm nên. Nàng ao ước sẽ ñược sánh duyên với chàng mới phỉ dạ. Hai người ñã
gặp nhau và thề bồi với nhau quyết giữ một lòng son sắt. Khi nghĩ ñến cha mình,
cô gái phú ông rất buồn vì biết ông khó tính: - "Không ñời nào ông ấy lại gả con
gái cho một người nghèo xơ nghèo xác". Nghĩ thế, nàng lập mưu ăn trộm tiền
bạc của cha, mua vàng ñúc thành một hình củ khoai. Không gặp nhau ñược,
nàng nhắn người yêu giả làm người ăn xin ñến nhà mình xin khoai, nàng sẽ tận
tay trao cho món ấy ñể dùng làm sính lễ.
Anh chàng y hẹn ñã cải trang, mang bị gậy ñến nhà phú ông xin ăn. Cô con gái
mang khoai ra cho, trong ñó có giấu củ khoai bằng vàng.
Rồi ñó, người mối của anh chàng xin chạm ngõ cái Kiến. Phú ông nghe nói
sính lễ là một củ khoai bằng vàng mười thì ngạc nhiên. Nhưng rồi ông cũng
nhận lời.
Đến ngày cưới, khi họ nhà trai bưng sính lễ ñến, họ nhà gái ñổ xô ra xem ñể
biết chàng rể của phú ông giàu có ngầm như thế nào. Củ khoai vàng ñược gói ba
bốn tầng vải hồng ñiều. Không ngờ khi mở ra xem thì chả thấy vàng ñâu cả mà
chỉ là một củ khoai lang luộc thực sự. Oan hồn cô gái cố ý làm ra như vậy cho
bõ ghét. Cả hai họ bật cười. Phú ông tức giận chửi mắng om sòm. Rồi ñể chế
nhạo, ông cắt khoai biếu mỗi người một miếng.
Chàng học trò không ngờ có sự lạ lùng ấy, vừa buồn rầu vừa xấu hổ ñi luôn
một mạch không trở về nhà nữa. Còn cái Kiến tưởng người yêu là một tay ñại
bợm: ñã lấy mất vàng lại bày ra trò diễu cợt ñó nên tức tối thành bệnh mà chết.
Lúc xuống âm phủ lần này, nàng kiện với Diêm vương về việc củ khoai vàng,
nhưng Diêm vương ñã giở sổ vạch cho hắn biết những tội kiếp trước. Vì thế mới
có câu:
Cái Kiến mày kiện củ khoai
Và sau này những anh con trai nhà nghèo thường thêm vào:
