391
là chao ñảo sã cánh, vì quá nặng. Người anh rơi khỏi mình chim, lăn tòm xuống
nước mà chết
1
.
Thứ hai là truyện Chim phượng hoàng có thêm một ñoạn kết nói về cái chết
của con chim:
Người anh trong chuyện này cũng hết sức tham lam và biển lận. Mà theo tục
truyền, ruột gan người biển lận thường có chứa nọc ñộc rất mạnh. Hắn cũng chia
cho em một cây khế (hay cây ổi), người em cũng gặp chim phượng hoàng và
việc cũng xảy ra như truyện Cây khế. Nhưng ở ñây người anh rơi xuống ñất tan
xác, ruột gan lòi cả ra ngoài. Chim thấy ruột người, xuống rỉa ăn kỳ hết. Ăn
xong nọc ñộc thấm vào, chim ngã lăn ra chết nốt
2
.
Ở Trung-quốc cũng có truyện cổ tích giống hệt truyện Nhân tham tài nhi tử
ñiểu tham thực nhi vong
3
.
Người Mèo có truyện Người tham vỡ bụng giống truyện của ta và truyện
Trung-quốc, nhưng kết thúc có khác. Một người anh ñã có vợ chiếm hết gia tài
của bố mẹ rồi ñuổi em ñi. Em phát nương khỏe, nhưng không có hạt giống, ñến
xin anh chị ngô giống rồi thóc giống, nhưng người chị dâu có dã tâm, tuy có cho
em hạt giống song lại ngầm rang lên tất cả. Hai lần trỉa không mọc, anh bỏ ñi
tìm Bụt ñể hỏi lý do. Bụt cho biết tình thực và bảo cứ về nhặt thóc lép sau nhà
anh chị mà trỉa cũng ñủ. Cuối cùng mọc lên ba cây lúa khổng lồ, hạt to bằng cái
chĩnh. Khi chim ñến tha hạt, anh ñâm bổ ñi tìm. Đến một cái hang gặp một bà
tiên, bà thú thực là chim của mình trót ăn mất, muốn gì bà sẽ ñền. Anh không
mong gì hơn là ñược một ít ngô giống. Nhưng bà tiên lại cho anh một cái cối xay
bé tí có thể cầu ñược ñủ thứ kể cả thóc ngô giống.
Từ ñấy anh trở nên giàu có, nương ngô tốt như mây. Hai vợ chồng người anh
ñi qua nương ngô của em thì ngợp mắt, vội tìm ñến nhà ñể hỏi lý do. Biết em có
cái cối xay mầu nhiệm, anh liền mượn về, hy vọng xay ra tiền ra bạc, nhưng hắn
chỉ xay ra rắn ra rết, bèn quẳng cối xuống suối vỡ tan. Khi em ñến hỏi thì ở chỗ
ném cối ñã mọc lên thành cây, em bèn chặt về ñục làm máng lợn ăn. Không ngờ
lợn nào ăn vào máng cũng lớn như thổi. Người anh thấy lạ lại mượn máng về,
nhưng lợn của y ăn vào máng ñều trở nên gày gò, cuối cùng chết cả. Tức giận, y
bèn ñốt quách. Người em ñến chỉ còn vài miếng gỗ cháy dở, bèn nhặt về làm
1
Truyện này theo Nguyễn Văn Ngọc (Phượng hoàng ñậu cây khế) thì con chim (phượng
hoàng) không ñưa người em ñi lấy vàng ngoài hải ñảo, chì "nhả trong mồm rơi xuống một cây
khế khác,bao nhiêu hoa tính là bạc, bao nhiêu quả tính là vàng cả". Đến lúc người anh ñổi cả
ruộng vườn cho em lấy cây khế. Những ước mong phượng hoàng lại ñến ăn quả và cho cây
khế bằng vàng bằng bạc như em. Nhưng hắn ñợi mãi chẳng thấy phượng hoàng nào ñến, chỉ
có một bầy quạ ñen ngày nào cũng rủ nhau kêu "xấu hổ! xấu hổ!".
2
Theo Tạp chí chúng tôi (1910).
3
Trong Thiếu niên tạp chí. Ở ñây câu tục ngữ trở thành "Nhân vị tài: tử, ñiểu vị thực: vong".
