40
chí Việt-nam (1970). Vào hai năm 1973 - 1974, theo lệnh Phủ Thủ tướng, ông
ñã hăng hái khoác áo quân nhân, luồn rừng, trèo núi, ñi dọc biên giới phía Tây
và phía Bắc Tổ quốc, ròng rã trong 18 tháng ñể hoàn thành bản ñiều tra khoa học
về biên giới Việt-nam. Cũng từ 1968 - 1974, nhận lời ñề nghị của Tổng cục
chính trị, ông thường xuyên viết những bài binh vận có lý có tình, viện dẫn các
chứng cứ lịch sử sâu sắc, ñể ñọc ñều kỳ trên Đài tiếng nói Việt-nam. Sau giải
phóng 1975, ông có mặt ngay trong ủy ban ñổi tên ñường phố Sài-gòn. Ban Hán
Nôm cần có bước chuyển lên thành một cơ quan khoa học ñĩnh ñạc hơn, ông
nhận lời ñứng ra xây dựng nó và ñề xuất một kế hoạch lâu dài cho một Viện
nghiên cứu Hán Nôm trong ủy ban Khoa học xã hội mà chính ông ñược cử làm
Viện trưởng ñầu tiên. Khi quê hương Nghệ - Tĩnh cần ñến ông ñể biên soạn Địa
chí văn hóa dân gian Nghệ - Tĩnh, ông có mặt không chút ngần ngại. Chỉ trong
hai năm 1982 - 1983, sau nhiều chuyến ñi khảo sát thực ñịa giữa gió Lào và
nắng gắt, bộ sách dày hơn 900 trang ñã hoàn thành với sự phong phú về tài liệu
mà như Phó giáo sư Vũ Ngọc Khánh cho biết, người chủ biên không những trực
tiếp viết phần lớn nhất mà cũng tỏ ra chặt chẽ nghiêm khắc nhất trong khi thẩm
tra, duyệt, và viết lại cho người khác. Ông còn hoàn thành phần lớn bộ Từ ñiển
thuật ngữ văn hóa dân gian mà ông ñược Viện Văn hóa dân gian tín nhiệm giao
trọng trách chủ biên. Ông cũng mơ ước ñược sớm bắt tay biên soạn Từ ñiển thư
tịch Hán Nôm mà ông khởi sự khá lâu trước khi về làm Viện trưởng Viện Hán
Nôm. Hàng kho phiếu tư liệu chồng chất trên bàn ông với ñủ các loại mực khác
nhau, kiểu giấy khác nhau... nói lên ñiều ñó.
Có thể nói Nguyễn Đổng Chi còn mang trong mình nhiều dự ñịnh khai phá
bao nhiêu cái mới, cũng như tổng kết thành quả bao nhiêu ñiều hay mà ông ñã
một ñời tích lũy:
Thân tuy lão, ñâu ñã cam lão ñại,
Sổ về hưu vẫn ngần ngại chưa ñăng tên
Hãy còn gian díu bút nghiên!
Mấy câu kết trong bài ca trù của ông ñã nói ñầy ñủ phẩm chất hoạt ñộng của
con người ông. Nhưng có một ñiều ông không nói ra mà ai cũng thấy, và hôm
nay, khi ông ñã vĩnh viễn nằm xuống rồi thì càng thấy rõ hơn, ñó là tấm lòng
trung hậu của Nguyễn Đổng Chi ñối với bạn bè, ñồng nghiệp, cũng như sự tôn
trọng thanh danh ngòi bút của mình. Nhũn nhặn, ít nói, gần như nhường nhịn
người khác, và cũng ân cần giúp ñỡ người khác chí tình
1
, có thể nói Nguyễn
Đổng Chi là người không biết nghĩ xấu về một ai, cũng không hề biết nói dối
1
Cuốn sách Hát ví Nghệ - Tĩnh (1958) còn vụng về của tôi, ra mắt ñược cũng là nhờ sự
khuyến khích và giúp ñỡ hết lòng của Nguyễn Đổng Chi. Các bạn trẻ trong khi làm luận án
nghiên cứu sinh ñược ông hướng dẫn, nhận xét, ñều có những nhận ñịnh tương tự.
