38
văn hóa dân gian, là Lược khảo về thần thoại Việt-nam
1
và bộ sách 5 tập Kho
tàng truyện cổ tích Việt-nam ñã nói ở trên
2
. Hệ thống thần thoại Việt-nam do
những ñiều kiện nhất ñịnh, ñã bị mai một nhiều. Làm cách nào ñể dựng lại cho
hợp lý, không khiên cưỡng, bịa tạc? Nguyễn Đổng Chi ñã tham khảo các trường
phái thần thoại học châu Âu cũng như châu Á, nhưng ông không bắt chước họ
một cách máy móc. Ông không vội dựng ra các ñồ biểu, các cấu trúc rắc rối. Tuy
vậy, ñọc ông sẽ thấy ông ñã khéo dẫn dắt ñể thần thoại Việt-nam ñược nhìn nhận
như một hệ thống, tuy ñã vỡ ñi và chỉ là những mảnh còn sót lại nhưng vẫn
mang bóng dáng của một hệ thống có bản sắc, trong quan hệ giao thoa phức hợp
với các hệ thống thần thoại láng giềng, với thần thoại các dân tộc anh em. Sau
khi sách của Nguyễn Đồng Chi in ra, một số cuốn ñã lọt vào miền Nam và có
một học giả Sài-gòn lấy gần như nguyên xi các luận ñiểm cũng như cả hệ thống
truyện ñã thành một kết cấu trọn vẹn của tác giả, ñể cho vào một cuốn sách của
mình. Kết quả họ bị dư luận tố cáo, thậm chí bị ñưa ra tòa án văn chương
3
.
Bộ Kho tàng truyện cổ tích Việt-nam cũng ñược xây dựng trên một nguyên tắc
gần giống với cuốn Lược khảo về thần thoại Việt-nam. Nguyễn Đổng Chi rất
tâm ñắc với anh em Grim (Grimm) người Đức trong khi xây dựng hệ thống
truyện cổ. Ông không hề sa vào quan ñiểm máy móc, ñôi khi hiện ñại hóa một
cách lộ liễu, như vẫn thường thấy trong một số bộ cổ tích xuất bản những năm
sáu mươi trở về trước. Và 200 truyện cổ mà ông tìm tòi, xây dựng, sàng ñi lọc
lại
4
, với một phong cách ngôn ngữ riêng, giản dị, truyền cảm, với sự khảo dị so
sánh rất dày công kho tàng truyện cổ ñồ sộ trên thế giới, có thể nói ñúng là kho
tàng mang rõ nét tâm hồn Việt-nam, kết tinh những gì tiêu biểu của tư duy nghệ
thuật tự sự dân gian Việt-nam, qua phong cách kể chuyện truyền cảm, sinh ñộng,
dí dỏm, mà nhiều nhà nghiên cứu phôn-clo như Lê Văn Hảo, Vũ Ngọc Khánh,
Tạ Phong Châu ñều thống nhất ñánh giá rất cao. Trong một bài giới thiệu hai tập
I và II của bộ sách, trên tập san B.E.F.E.O. số 1 - 1964. Tiến sĩ dân tộc học Lê
Văn Hảo ñã viết: "Mặc dù chỉ mới công bố ñược một phần, phần thứ hai này của
bộ sách ñã có nhiều phẩm chất ñáng lưu ý: trước hết là văn phong của tác giả
trong khi kể chuyện, giản dị, linh hoạt, sôi nổi, lúc hóm hỉnh, lúc hiện thực, rất
thích hợp với loại hình truyện kể. Về phương diện này phải thừa nhận sự ưu việt
của Nguyễn Đổng Chi so với những tập truyện cổ của các tác giả ñương ñại
khác. Ông có cái tư chất của một nhà văn biết ghi lại trung thành niềm hứng
1
Nhà xuất bản Văn sử ñịa, Hà Nội 1956; 1957.
2
Nhà xuất bản Văn sử ñịa, Nhà xuất bản Sử học và Nhà xuất bản Khoa học xã hội, Hà-nội,
1957 - 1982.
3
Xem Dương Bá Bổn, Điểm sách "Việt-nam văn học toàn thư", Tạp chí Văn hóa Á châu (Sài
Gòn), số 18; tháng IX - 1959, và xem Trà Lĩnh: Vê giải thưởng Sài-gòn 1973, Tạp chí Văn
học, số 2 - 1974.
4
Trong nhiều lần tái bản, tác giả có thay một số truyện này bằng một số truyện khác nhưng
vẫn giữ nguyên con số 200 truyện.
