43
I. BẢN CHẤT TRUYỆN CỔ TÍCH
1. PHÂN LOẠI TRUYỆN CỔ, MỘT VẤN ĐỀ ĐẶT RA TỪ LÂU, NHƯNG
VẪN CÒN RẤT MỚI MẺ.
Khi nói ñến mấy tiếng "truyện cổ tích" hay "truyện ñời xưa", chúng ta ñều sẵn
có quan niệm rằng, ñấy là một danh từ chung bao gồm hết thảy các loại truyện
do quần chúng vô danh sáng tác và lưu truyền qua các thời ñại. Trong ñó, có
truyện ñượm tính chất hoang ñường, có truyện gần với sự thật, có truyện ngụ
một ý nghĩa sâu xa, có truyện không quan tâm ñến ñạo ñức triết lý, có truyện
mang tính nghệ thuật cao, có truyện hãy còn mộc mạc chưa ñược gia công tô
ñiểm, có truyện nghiêm trang, có truyện buồn cười, có truyện dài, có truyện rất
ngắn, có truyện từ ngàn xưa ñể lại, có truyện mới ñặt gần ñây, v.v...
Khái niệm "truyện cổ tích" như vậy thật rộng và phức tạp. Chẳng khác gì nhìn
vào một khu rừng trong ñấy có nhiều loại cây: cây to, cây nhỏ, gỗ tốt, gỗ xấu,
mọc chằng chịt lẫn lộn. Cũng vì thế, xác ñịnh ñặc trưng từng loại truyện cổ khác
nhau ñể ñi ñến phân loại truyện cổ, vẫn là một công việc hứng thú và luôn luôn
có ý nghĩa ñối với nhiều nhà nghiên cứu và sưu tầm văn học dân gian từ trước
tới nay. Tuy nhiên, cho ñến lúc này, công việc ñó vẫn chưa hoàn thành, và chưa
có một kiến giải nào khả dĩ gọi là thỏa ñáng.
Nghiêm Toản và Thanh Lãng cũng như một số người ñã không dựa trên một
tiêu chuẩn xác ñáng nào trong khi chia truyện cổ thành những loại truyện như
truyện mê tín hoang ñường, truyện ma quỷ, truyện thần tiên, truyện ái tình,
truyện luân lý, truyện tòa án, truyện nói về người, truyện nói về vật, v.v...
1
Bởi vì
trong những loại truyện luân lý ngụ ngôn, truyện phúng thế hài ñàm ñâu phải
không có những truyện có tính chất mê tín hoang ñường. Và ngược lại, trong
những loại truyện ma quỷ, truyện thần tiên, cũng chẳng phải là hiếm những ñề
tài có tính chất ái tình, luân lý?
1
Nghiêm Toản trong Việt-nam văn học sử trích yếu (Nhà sách Vĩnh Bảo, Sài-gòn, 1949,
tr.36), chia làm bốn loại: truyện mê tín hoang ñường, truyện luân lý ngụ ngôn, truyện phúng
thế hài ñàm và sự tích các thánh. Thanh Lãng trong Văn học khởi thảo: Văn chương bình dân
(Phong trào văn hóa xuất bản, Hà-nội, 1954; tr.35-60) thì chia làm bảy: truyện ma quỷ, truyện
anh hùng dân tộc, truyện ái tình, truyện luân lý, truyện thần tiên, truyện phong tục và truyện
khôi hài. Tác giả sách Truyện cổ dân gian Căm-pu-chia chưa hề in (F. Martini và S. Bemard:
Contes populaires inédits du Cambodge. G.P. Maisonneuve, Paris, 1946) thì chia những
truyện do các ông sưu tầm làm truyện kỳ diệu, truyện về gốc tích (sự vật), truyện ngụ ý,
truyện tòa án, truyện vui, truyện nói về vật, truyện vặt, v.v...
