Alyosha càng ngày càng thấy rõ mặt trái của cuộc sống, thấy những sự
nhục mạ nhân cách, những lao động vô nghĩa, khổ sai. Lúc ấy, theo như lời
Gorky kể, cuộc sống của Alyosha như vĩnh viễn bị quy định một cách chặt
chẽ trong các hình thức và các mối quan hệ mà Alyosha trông thấy ngày này
qua ngày khác, mỗi ngày một buồn tẻ, gay gắt hơn, khiến khó mà nghĩ tới
khả năng thay đổi, làm cho cuộc sống trở nên tốt đẹp hơn.
Nhưng khi ấy, sách vở – kho tàng tư tưởng sáng tạo của con người – đã
tới giúp Alyosha. Những tác phẩm của các nhà văn Nga ưu tú, của các tác
giả nước ngoài như Walter Scott, Dickens… đã giúp cậu hiểu được rất nhiều
điều mà trước đó cậu vẫn băn khoăn. Sách vở đã giúp Alyosha khắc phục
tâm trạng bối rối, mất niềm tin vào con người. Mỗi cuốn sách hay như mở ra
trước mắt Alyosha một cánh cửa sổ hướng về thế giới mới mẻ mà cậu bé
chưa từng biết, chưa từng thấy. Càng đọc nhiều sách, Alyosha càng thấy gần
gũi với thế giới hơn, cuộc sống đối với cậu càng sáng sủa, có ý nghĩa hơn.
Sau này, Gorky nhớ lại: “Sách vở đã chỉ cho tôi chỗ đứng của mình trong
cuộc sống, nói cho tôi biết rằng con người thật vĩ đại và đẹp đẽ, luôn hướng
về cái tốt đẹp hơn, rằng con người đã gây ra nhiều chuyện trên trái đất và vì
thế mà họ phải chịu biết bao đau khổ.”
Một nhân vật trong Kiếm sống là Jikharev đã nói với Alyosha với vẻ
đồng tình: “Cháu không có thái độ dửng dưng mà luôn tập trung vào công
việc. Cháu cứ nên như thế mãi, điều đó rất tốt!” Alyosha đã dũng cảm lao
vào cuộc sống, dũng cảm “bước vào đời” mặc dù nhiều khi va chạm phải
mặt trái xấu xa ghê tởm của nó.
Gorky viết:
“Trong tôi có hai con người: Một người sau khi đã biết quá nhiều điều
ghê tởm và bẩn thỉu, trở nên sợ hãi cuộc sống, nản lòng bởi hiểu quá rõ các
chuyện khủng khiếp xảy ra hằng ngày. Người ấy bắt đầu nhìn cuộc sống,
nhìn mọi người với thái độ thiếu tin tưởng và hoài nghi, thương hại một
cách bất lực cả bản thân và những người xung quanh. Con người ấy mơ ước
một cuộc sống cô độc, yên tĩnh, chỉ có sách vở, không dính líu đến ai, mơ về
một tu viện, một chòi canh trong rừng, một vọng gác đường sắt, mơ được
