cơ biến mất khỏi trái đất. Các nhà môi trường học quan tâm tới nguy cơ này
đề cao việc tái chế giấy sao cho ít cây bị chặt hơn. Oái ăm thay, các công ty
phản ứng với nhu cầu cây thấp hơn bằng cách duy trì các cánh rừng nhỏ
hơn. Bằng chứng cho thấy việc tái chế khiến thế giới có ít cây hơn.
Roy Romer, thống đốc bang Colorado (và là cha của một nhà kinh tế học
xuất chúng), gần đây đã khoái chí phát biểu về các máy thổi lá. Ông kể về
một lần đi bộ vào một ngày mùa thu và ngắm mỗi chủ gia đình tại Denver
thổi lá sang sân hàng xóm. Ông kết luận rằng vấn đề nằm ở chỗ có quá
nhiều thị trường – tất cả chúng ta sẽ khá khẩm hơn nếu không ai mua máy
thổi lá. Có lẽ con trai của ngài thống đốc đã có thể nói với ông rằng có quá
ít thị trường: Nếu có một cách tính tiền hàng xóm vì dùng sân nhà bạn làm
thùng rác, vấn đề sẽ tan biến.
Vị thống đốc chuẩn bị phát hiện ra một điều gì đó: hai thị trường không
tồn tại có khi lại tốt hơn một thị trường không tồn tại. Chúng ta biết được từ
Adam Smith rằng sẽ là tốt nhất nếu ta có thị trường cho tất cả mọi thứ.
Nhưng với thực tế là không có thị trường dành cho sân-kiêm-thùng-rác, nên
có thể sẽ là tốt hơn nếu cũng loại trừ thị trường dành cho máy thổi lá.
Mặt khác, với tôi, miêu tả của vị thống đốc có vẻ không đúng. Tại khu
tôi sống, không ai thổi lá sang bãi cỏ nhà hàng xóm. Hay nếu bạn làm như
vậy thì có nghĩa là bạn không định nhờ vả gì anh ta, chẳng hạn như lấy
giùm thư khi bạn đi xa. Thực ra, có cái gì đó giống như một thị trường, với
một cái giá phải trả cho việc vi phạm những luật bất thành văn. Thậm chí
nếu không có bất cứ tổ chức chính thức nào, các thị trường vẫn có xu
hướng phát triển, chính xác là vì chúng là những công cụ mạnh để cải thiện
phúc lợi cho tất cả mọi người.
Ngày nay, loài người ở khắp mọi nơi buộc phải trân trọng sự cân bằng
sinh thái hết sức tinh tế của thiên nhiên, nơi mỗi sinh vật được thiết kế một
cách diệu kỳ để giữ vào mỗi vị trí độc đáo, và nơi mỗi khu vực tương tác
với tổng thể bằng sự phức tạp đầy thú vị. Chúng ta hãy cùng giữ chút trân
trọng dành cho cấu trúc tinh vi không kém của thị trường, yếu tố thường
