Có một buổi học về những câu đố logic nơi người phát ngôn tới thăm
một hòn đảo chỉ có hai loại người: những kẻ nói dối và người nói thật. Kẻ
nói dối luôn không nói thật và người nói thật luôn không nói dối. Không
may là chúng ta không thể phân biệt hai kiểu người này. Câu đố thường là
rút ra một số suy luận từ phát ngôn của các cư dân hoặc thiết kế một câu
hỏi nhằm khơi ra những thông tin ẩn giấu. Câu hỏi đơn giản nhất là: Khi
bạn gặp một người dân trên đảo, bạn hỏi câu hỏi duy nhất nào để nhận biết
liệu anh ta có nói dối hay không? Câu hỏi “Anh có phải là kẻ nói dối hay
không?” không có tác dụng, bởi cả người nói thật lẫn kẻ nói dối đều trả lời
“Không”. Một giải pháp thông thường là hỏi “Hai cộng hai bằng mấy?”.
Hôm trước tôi thử câu đố này với cô con gái 4 tuổi của tôi. Câu trả lời
của cháu là: “Tôi sẽ không chơi với bạn nếu bạn không nói thật”. Tôi kết
luận là cháu còn quá nhỏ để giải những câu đố logic như thế này.
Khi bạn tiếp xúc với một người đã hiểu nhiều về mình, có hai hướng để
giảm bất lợi cho bạn. Một là tạo ra một cơ cấu khai thác hành vi thỏa đáng.
Cách còn lại là tạo ra một cơ cấu khai thác chính các thông tin. Trong
những năm gần đây, các nhà kinh tế học đã phát hiện ra điều này, trái với
tất cả các trực giác, có một số lượng lớn các cơ cấu có thể khiến người ta hé
lộ tất cả những gì họ biết.
Trong cuốn tiểu thuyết Typhoon của Joseph Conrad, nhiều thủy thủ tích
trữ đồng xu vàng trong những hộp riêng giấu trong két an toàn của tàu. Khi
tàu gặp bão, các hộp này bung ra, và những đồng xu bị trộn lẫn vào nhau.
Mỗi thủy thủ biết mình có bao nhiêu đồng xu, nhưng không ai biết những
người khác có bao nhiêu. Vấn đề của thuyền trưởng là trả lại số tiền chính
xác cho mỗi thủy thủ.
Liệu vấn đề này có nan giải không? Đây là một giải pháp đơn giản. Yêu
cầu mỗi thủy thủ viết ra lượng xu anh ta có. Thu kết quả và chia các đồng
xu vàng. Thông báo trước là nếu tổng số kết quả thu được không bằng số
xu trong két, thuyền trưởng sẽ ném tất cả xu xuống biển.
