KINH TẾ TRUNG QUỐC - NHỮNG RỦI RO TRUNG HẠN - Trang 330

tên là Enzetsukan (Diễn-thuyết-quán). (8) Kato sau này thiên về xã hội tiến hóa
luận (Social Darwinism) và học thuyết quốc gia thống chế (statism) của Đức. (9)
Sau đó từ này được các học giả Trung Quốc đưa vào tiếng Hán, và khoảng đầu
thế kỷ 20 du nhập vào tiếng Hán Việt. (1) Dựa theo tên dịch tiếng Nhật Saikoku
risshihen (Tây quốc lập-chí-biên) của cuốn Self-help do Samuel Smiles trước
tác. (2) Sách dịch của Chomin mang tên là Min'yaku yakkai (Dân-ước ước-giải),
xuất bản năm 1882. (3) Trong hai tự truyện của mình, Phan Bội Châu có nhắc
đến sự giúp đỡ của Khuyển-dưỡng Nghị cho những sinh viên Việt Nam du học ở
Nhật lúc bấy giờ. Khuyển-dưỡng Nghị cũng là người tài trợ cho Cường Để cho
đến khi ông ta bị ám sát năm 1932. (4) Ngày này được chính phủ Minh Trị quy
định là Kigensetsu (Kỷ-nguyên-tiết), tức là ngày lập quốc. Theo thần thoại,
Jinmu (Thần-vũ), Thiên hoàng đầu tiên của Nhật, cai trị bắt đầu từ ngày 11 tháng
2 năm 660 (trước Công nguyên). Sau khi Nhật bại trận, lễ kỷ niệm ngày này bị
cấm (1948). Đến năm 1966, ngày 2 tháng 11 được đổi tên là Kenkoku kinenbi
(Kiến-quốc kỷ-niệm-nhật) và lại trở thành một ngày lễ. (5) Tức là quyền chỉ huy
tối cao. (6) Có nghĩa là dưới quyền thống trị của Thiên hoàng. (7) Vào khoảng
1,24 % dân số toàn quốc. (8) Dùng quặng sắt từ mỏ sắt Đại Trị (Trung Quốc) và
mỏ than ở Chikuho (Kyushu). (9) Thường được gọi là chính biến Giáp Thân.
(10) Nga ký mật ước với nhà Thanh để chống lại Nhật Bản, được quyền xây
đường xe lửa xuyên Bắc Mãn Châu để nối liền cảng Vladivostok ở cực Đông, và
sau khi lấy được bán đảo Liêu Đông làm nhượng địa (1898), nối dài đường xe
lửa này về Nam xuống hải cảng Lữ Thuận và Đại Liên (Ta-lien). Pháp bắt Trung
Quốc nhường quyền khai thác mỏ ở Tây Nam Trung Quốc và được quyền nối dài
đường xe lửa từ Việt Nam (Hà Nội) cho đến Côn Minh (Kunming; hoàn thành
năm 1910). Đức chiếm được Giao Châu (Chiaochow), một căn cứ hải quân, làm
nhượng địa, được quyền xây đường xe lửa và khai mỏ ở Sơn Đông (1897). Để
cạnh tranh với Nga, Anh chiếm Uy-hải-vệ, một căn cứ hải quân nằm đối diện với
cảng Lữ Thuận, và bán đảo Cửu Long (Kaoloon) - vùng đất liền nằm cạnh
Hương Cảng (Hong Kong) - làm nhượng địa. (11) Theo Yamagata Aritomo, Mãn
Châu và Đài Loan nằm ở trên riekisen (lợi-ích tuyến), Triều Tiên nằm trên
shakensen (chủ-quyền tuyến) của Nhật Bản. (12) Ito Hirobumi chủ trương là để
Nga thao túng Mãn Châu, và để bù lại yêu cầu Nga công nhận quyền lợi của
Nhật ở Triều Tiên. (13) Nữ thi sĩ Yosano Akiko (Dữ-tá-dã Xương-tử; 1878 -
1942) làm bài thơ gởi cho người em trai trên chiến trường với những vần thơ