II. Tái cơ cấu và cổ phần hoá các doanh nghiệp nhà nước
Cổ phần hóa hay tư nhân hóa?
Cổ phần hóa và tư nhân hoá đôi khi được xử dụng lẫn lộn, ngay cả trên các
tài liệu nghiên cứu chuyên môn, gây ngộ nhận không ít rằng doanh nghiệp
cổ phần hoá cũng là doanh nghiệp tư nhân. Về phương diện vốn, khoảng
12% trên tổng số vốn các doanh nghiệp nhà nước đã được cổ phần hóa,
trong đó vốn nhà nước ước chiếm 46%. Như vậy, chỉ hơn 6% vốn của các
doanh nghiệp nhà nước đã được “tư nhân hoá”. Song cốt lõi của vấn đề còn
là ai nắm quyền chi phối cổ đông. Fredrik lưu ý: ngoài việc nắm giữ đa số
cổ phần của 30% doanh nghiệp cổ phần hóa, nhà nước còn giữ khoảng 40%
cổ phần của 40% doanh nghiệp cổ phần hóa. Vì vậy, trên thực tế, “chỉ có
nhà nước là cổ đông có khả năng thu góp đủ cổ phiếu để chi phối các
doanh nghiệp”
. Số 30% doanh nghiệp cổ phần hóa còn lại hoàn toàn
không có cổ phần nhà nước, thực sự đã được tư nhân hóa. Tuy nhiên, các
cuộc điều tra cũng cho thấy thành phần nhân sự cũ vẫn tiếp tục điều hành
tại hầu hết các doanh nghiệp sau khi cổ phần hóa, kể cả các doanh nghiệp
đã được hoàn toàn tư nhân hoá. Những hạn chế của vấn đề “bình mới rượu
cũ” này sẽ được thảo luận sâu rộng hơn trong phần tới.
Thực ra, chính sách cải cách kinh tế nhà nước nhầm vào mục tiêu củng cố
và cải thiện doanh nghiệp nhà nước hơn là chủ trương tư nhân hóa, như
chính phủ đã luôn nhấn mạnh đến vai trò chủ đạo của khu vực kinh tế công
trong tiến trình kỷ nghệ hóa. Khi tái cơ cấu doanh nghiệp năm 1994, 18
tổng công ty và 64 doanh nghiệp đặc biệt của nhà nước đã tiếp nhận
khoảng 2000 doanh nghiệp trong tổng số 6300 doanh nghiệp nhà nước,
chiếm phân nửa tổng số lao động trong khu vực kinh tế công, được Fredrik
nêu lên như một minh chứng.
Thành quả cải cách và bài học kinh nghiệm
Cho đến nay vẫn chưa có một công trình nghiên cứu nào đánh giá đầy đủ
thành quả của chương trình cải cách doanh nghiệp nhà nước, ngoại trừ các
tường trình của Bộ Tài chính. Dù vậy, theo Fredrik, hầu hết các quan sát
viên ghi nhận đã có những cải thiện về hiệu năng của doanh nghiệp nhà
