- Nguyên do gì, lý do gì khiến đức Thế Tôn mỉm cười? Ðức Như lai mỉm
cười không phải là không có duyên cớ. Vậy ta muốn hỏi Ngài.
Thế là Tôn giả cúi đầu đảnh lễ cung kính hỏi về nụ cười kia, bậc Ðạo Sư
bảo:
- Ngày xưa, này Ànanda, có một bậc Hiền trí tên là Kanha đã sống ở nơi
đây, chuyên tâm thiền tịnh, và lạc thú trong thiền định, nên nhờ uy lực công
đức của ngài mà cung của Sakka (Ðế Thích), Thiên phủ phải rúng động.
Song vì câu giải thích nụ cười kia chưa được rõ ràng lắm, nên theo lời thỉnh
cầu của vị Trưởng lão, đức Phật kể một chuyện quá khứ.
*
Một thuở nọ, khi vua Brahmadatta trị vì ở Ba-la-nại, có một vị Bà-la-môn
không con cái, nhưng của cải lên đến tám mười triệu đồng, vị này phát
nguyện giữ giới đức và cầu tự. Trong lòng bà vợ vị Bà-la-môn này đang
mang thai Bồ-tát, sau đó do màu da đen của ngài, vào ngày lễ đặt tên, cha
mẹ chọn tên ngài là Kanha - Kumàra tức Hắc nam tử
Ðến năm mười sáu tuổi, đầy vẻ uy nghi như một bức tượng bằng ngọc quý,
ngài được phụ thân đưa đến học ở Takkasilà, nơi đây ngài được dạy đầy đủ
các môn văn học nghệ thuật, xong trở về nhà. Sau đó cha ngài lại cưới cho
ngài một cô vợ xứng đôi vừa lứa. Dần dần theo thời gian, ngài hưởng trọn
gia sản của song thân.
Bấy giờ một ngày kia, sau khi kiểm tra các kho báu, đang lúc ngồi trên một
bảo tọa lộng lẫy, ngài cầm trong tay một cái đĩa bằng vàng, đọc được trên
đĩa những hàng chữ do các bậc tiền nhân ngài ghi lại: "Rất nhiều tài sản do
vị này kiếm được, rất nhiều tiền bạc do vị kia làm ra v.v..." Ngài nghĩ thầm:
"Những vị tạo ra vàng bạc này bây giờ không còn nữa, song vàng bạc vẫn
còn đó; không ai có thể mang chúng theo khi ra đi khỏi cuộc sống; ta không
thể buộc vàng bạc thành một bó, rồi mang theo mình qua thế giới khác.
Thấy rằng của cải liên hệ đến Năm Ác dục, còn phân phát bố thí của cải này
là việc tốt đẹp hơn; thấy rằng thân xác phù du này liên hệ với nhiều bệnh tật,
còn tỏ lòng cung kính và nhân từ với những vị đức hạnh đem nhiều lợi lạc
hơn; thấy rằng cuộc đời tạm bợ phù phiếm này chỉ thoáng qua chốc lát, còn
tinh tấn hành trì thiền định là phần cao cả hơn. Vậy thì những vàng bạc phù
