Bất kỳ sự giải thích nào trên đây cũng phù hợp với thực tế. Tất nhiên, kết hợp
cả ba là câu trả lời đúng. Người nghe chọn lời giải thích nào tùy thuộc vào quan
điểm triết lý của người trình bày về sự chênh lệch hơn là nguyên nhân sâu xa của
nó.
Khi được hỏi, 2/3 người Mỹ cho rằng của cải cần được phân bổ bình đẳng hơn
nhưng họ không phẫn uất. Nhiều người cho rằng người ta giàu là do lao động cực
nhọc (46%), hơn là do bóc lột người khác (38%). Thiếu cố gắng (39%) cũng
không kém phần quan trọng như điều kiện thuận lợi (44%) khi giải thích tại sao
có người không giàu được. Với thái độ như vậy, người Mỹ hoàn toàn khác với
các dân tộc khác trên thế giới. Tại Hoa Kỳ, trên 50% dân chúng tin rằng làm việc
cực nhọc sẽ đưa đến thành công hơn là tại Anh quốc hay Nhật Bản.
May mắn đối kháng với tài năng
Đến mức độ nào có thể nói làm giàu là do may mắn – đến đúng chỗ, đúng lúc
– và mức độ nào có thể nói là do tài năng cá biệt mà tích lũy làm giàu? Nhìn vào
dữ liệu cũng không thể xác định cách giải thích nào đúng.
Ông Warren Buffett (người giàu thứ hai tại Hoa Kỳ) là nhà đầu tư tài tình – hay
chỉ là may mắn? Gần như chỉ có mình ông trong số những người rất giàu là nhà
đầu tư vào thị trường chứng khoán hơn là thành lập các công ty mới. Nếu 272
triệu người Mỹ cùng ném đồng tiền và cần 20 mặt hình liên tục để trở nên thật
giàu thì có 272 người Mỹ sẽ làm giàu do may mắn. Một con số nhỏ người thật
giàu ở Hoa Kỳ không có gì mâu thuẩn với quan điểm may mắn hay kém may
mắn trên thế giới.
Tương tự, mặc dù Bill Gates có số tài sản tương đương với tài sản của 40% số
hộ dưới cùng tại Hoa Kỳ, ông ta không có một biệt tài nào (chỉ số thông minh,
nhạy bén trong kinh doanh, sẵn sàng chấp nhận rủi ro) tương đương với tài năng
của 110 triệu con người. Có rất nhiều người khác cũng chẳng kém thông minh,
cũng là những doanh nhân tài giỏi và cũng không kém trong nhiều lãnh vực khác
nhưng lại không giàu như ông ta.
Tốt nhất nên xem giàu có tột cùng là một cuộc xổ số có điều kiện. May mắn
cũng cần thiết. Người ta cần phải ở đúng nơi, đúng lúc. Sự giàu có được hình
thành trong thời kỳ có sự thay đổi – cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ hai và
thứ ba. Lợi dụng sự mất cân đối hiện có (về công nghệ, xã hội hay phát triển) là
