5
Phật và Bồ-Tát
Chúng ta có thể nói rằng chúng ta là những chúng sinh đang tu tập để có thể
trở thành những chúng sinh tỉnh giác, đó là những Bồ-tát (bodhisattva). Tu tập
như vậy cũng là cách Đức Phật đã làm.
Khi tâm còn bị che mờ bởi tham sân si, đó là chúng sinh hữu tình. Nhưng
khi chúng ta có những tâm phạm trú (brahma-vihara), tức là tứ vô lượng tâm từ,
bi, hỷ, xả được thiết lập trong tim, chúng ta được gọi là những chúng sinh xuất
chúng, là những Bồ-tát. Ngay cả chúng sinh chưa có những phẩm hạnh đó cũng
có thể tu tập để phát triển chúng và cuối cùng sẽ được giác ngộ. Từ những kiếp
trước, Đức Phật cũng chỉ là một chúng sinh con người. Nhưng người ấy đã tu tập
bản thân để trở thành một chúng sinh xuất chúng, với đầy đủ tâm vô lượng, và do
vậy được gọi là Bồ-tát. Rồi sau đó, Bồ-tát liên tục quán chiếu để hiểu biết sự thật,
hiểu biết về lẽ thật vô thường, khổ, và vô ngã, và sau cùng đạt đến sự hiểu biết
hoàn toàn và đã giác ngộ thành một vị Phật. Do vậy, không nên nghĩ rằng chỉ có
một vị Phật. Một vị Phật đích thực là chân pháp (saccadhamma), là chân lý, và ai
giác ngộ hoàn toàn như vậy là một vị Phật. Có hàng trăm, hàng ngàn vị Phật,
nhưng các vị đó đều đi theo một con đường, đó là con đường của tầm nhìn đúng
đắn (chánh kiến).
Thật vậy, có một vị Phật, đó là chánh kiến. Ai giác ngộ hoàn toàn như vậy
cũng không khác vị Phật đó. Do vậy Phật không cách xa chúng sinh là mấy. Phật
là giác, chúng sinh là mê. Còn mê là chúng sinh, giác ngộ là Phật. Phật tính là thứ
được chứng ngộ từ bên trong. Đó là sự chứng ngộ cái tâm nguyên thủy, chân tâm.
Sau khi chứng ngộ được chân tâm, chúng ta sẽ thấy rằng chân tâm là không thể
mô tả được và không thể san sẻ được cho người khác. Không cách gì để diễn tả
về nó, chẳng có gì để so sánh về nó được. Nó vượt qua ngôn từ và khái niệm.
Nếu chỉ dạy cho người khác thì người giác ngộ cũng phải dùng những ý tưởng
bên ngoài để diễn tả về nó, còn mỗi người phải tự chứng ngộ cho mình.
