Chúng ta muốn thoát khỏi khổ. Chúng ta muốn loại trừ hết khổ khỏi tâm,
nhưng chúng ta vẫn bị khổ hoài. Tại sao vậy? Là do suy nghĩ sai lầm. Nếu sự suy
nghĩ của chúng ta phù hợp với đường lối của mọi sự vật, chúng ta sẽ được tốt đẹp
và bình an. Tu tập giáo pháp có nghĩa là tìm kiếm sự hiểu biết đúng đắn (chánh
kiến). Ví dụ nhìn vào thân. Thân xác là của chúng ta? Hình như không phải vậy.
Thân được sinh ra, đổi thay, già đi, và chết. Chúng ta đâu thể ngăn không cho nó
già, không cho nó chết. Ta đâu thể làm cho nó chắc chắn và trường thọ được. Do
vậy, chúng ta phải luôn luôn điều tra và nhìn vào sự thật của vấn đề. Hãy tự hỏi
mình về lẽ thật này, hãy nhìn ra rằng chúng ta chẳng thể làm gì để kiểm soát để
cái thân vô thường được thường hằng và bất tử theo ý chúng ta. Không thể được.
(Dù ta có cố chăm sóc và giữ gìn nó hết mực, nó vẫn cứ già, bệnh và chết. Nó
chẳng nghe theo ý ta, vì nó không phải là ‘ta’, nó không phải là ‘của ta’). Khi ta
nhìn ra (giác ngộ, chứng ngộ) được điều này, tâm sẽ thay đổi và bước vào Giáo
Pháp. Liên tục nhìn vào bản chất của mọi thứ hữu vi (sankhara) đó, ta sẽ đi đến
nhìn ra thân là không đáng dựa vào, là không chắc chắn, chỉ là giả tạm, vô
thường, và sẽ già chết. Thấy được vậy, ta nhìn thấy chân lý (diệu đế) về khổ mà
Phật đã nói.
Nhưng chúng ta thường sợ. Khi ai dạy chúng ta nghĩ về cái chết, chúng ta
không dám nghĩ về nó. Khi chúng ta nghe những giáo lý về lẽ “vô thường, khổ và
vô ngã”, chúng ta không muốn nghe. (Vô thường và khổ còn hiểu được chút chút,
chứ vô ngã là sao? Sao lại không có bản ngã, không có linh hồn, không có cái ‘ta’
nào ‘của ta’?..). Phật nói rằng đây chính là chỗ chúng ta cần phải thực sự để tâm
và suy nghiệm (suy xét, quán niệm, quán chiếu, chánh niệm) liên tục. Nhưng
người đời thì quá sợ. (Tất cả dường như đều tránh né, không muốn nghe, nói, hay
hiểu về những sự thật này). Họ chỉ muốn sinh mà không muốn chết. Họ mừng
những sinh nhật và khóc than những đám chết. Họ chỉ muốn những điều tốt. Thật
ngớ ngẩn. Làm sao ta chỉ có được toàn những thứ tốt đẹp. Hãy bỏ một vài phút
suy nghĩ thật sâu sắc về điều này.
Giáo lý đã dạy “Tất cả mọi thứ có điều kiện đều là vô thường, đều thuộc bản
chất sinh diệt.” Mọi thứ có mặt rồi phôi phai. Vô thường là cái gì? Những “thứ
có điều kiện” (hữu vi) là cái đang ngồi đây ngay lúc này. Thân này là thứ do
duyên hợp, do những điều kiện của các uẩn hợp lại mà có, và bản thân năm uẩn
đó cũng thay đổi từng giây. Khi nào hết duyên hợp (không còn đủ các điều kiện
