núi và nhiều khúc đường rất xa và rất khó đi; nhiều lúc tôi đã không thể đi hết
đường để khất thực, hoặc có thể quay về căn lều trong rừng để ăn trước giờ ngọ.
Nếu các thầy so sánh với những điều kiện của thời nay, các thầy có thể thấy bây
giờ không nhất thiết phải ở quá xa trong rừng và phải đi quá xa và quá khổ cực
như vậy để khất thực thức ăn. Các thầy nghĩ bây giờ có lẽ nên đi khất thực ở
những làng gần chùa là thiết thực hơn, sau đó có thể trở về chùa để ăn bữa trưa và
nạp được nhiều năng lượng vào thân để có thêm nhiều sức cho những việc tu tập
chính thức trong chùa. Các thầy nghĩ như vậy cũng có thể đúng, nghe có vẻ thiết
thực hơn. Tuy nhiên, nếu việc khất thực và ăn uống dễ dàng quá thì sau khi ăn
uống no nê, các thầy thường thích đi thẳng về cốc để nằm lăn ra ngủ -- như vậy
thì cũng chẳng đúng đắn gì. Ngày xưa khi tôi còn tu du hành thudong, tôi thường
phải dậy trước khi mặt trời mọc và cố hết sức để cuốc bộ băng qua đèo dốc để
đến nơi khất thực—dù tôi đã cố tranh thủ thời gian, nhưng nhiều lúc tôi không
thể quay về rừng trước giờ ngọ để ăn trước ngọ; tôi phải ngừng lại giữa rừng để
ăn cho kịp trước giờ ngọ, rồi sau đó mới đi bộ tiếp về căn lều trong rừng của
mình. Giờ suy xét lại cảnh thời đó, tôi tự hỏi không biết có đáng để một người tu
tiếp tục gian nan với những việc như vậy hay không? Có lẽ phải khác, có lẽ tốt
nhất nên tìm cái chùa nào gần xóm làng để buổi sáng đi khất thực không phải đi
quá xa và gian khó, như vậy có lẽ sẽ tiết kiệm nhiều sức lực để các thầy có sức tu
tập trong các giờ tu chính quy trong chùa. Thời bây giờ, ví dụ trong chùa này, lúc
các thầy đã ăn uống xong, đã dọn rửa xong, và quay về cốc để tiếp tục thiền tập,
thì ở đâu đó trong rừng những tu sĩ du hành vẫn còn đang bước bộ giữa rừng,
hoặc thậm chí họ chưa có miếng ăn nào trong bụng.
Cách nhìn cách nghĩ về cách tu tập nào là tốt nhất có thể khác nhau ở mỗi
người. Nhiều lúc, các thầy phải thực sự trải nghiệm những sự khó khổ rồi mới có
thể có được trí tuệ minh sát nhìn vào sự khó khổ đó để biết rõ nó đích thực là gì.
Lối tu du hành thudong có những lợi-thế của nó cho sự tu tập, nhưng tôi không
muốn chê bai những người trụ lại một chùa để tu, và cũng không chê ai bỏ chùa
đi tu du hành trong rừng trên núi kiểu thudong – nếu mục-tiêu của họ là để thực
sự tu tiến cái tâm thì đâu có gì để chê bai họ. Tôi không khen những tu sĩ ở trụ
trong chùa, mà tôi cũng không khen những tu sĩ chỉ vì họ rời chùa đi tu du hành
trong rừng như tôi trước kia. Người đáng được khen là người có chánh kiến, là
người hiểu biết rõ cái lý tu của mình. Nếu ở lại chùa thì mục đích cũng là để tu
tập cái tâm. Nếu có đi tu du hành thì mục đích cũng là để tu tập cái tâm. Việc tu
