chiến tranh, dẫn dắt họ vào những kế hoạch không xứng đáng với chính họ
và với cả các đồng minh của họ – những kế hoạch mà thành công của chúng
chỉ mang lại vinh dự và lợi ích cho một số cá nhân, còn thất bại của chúng
chắc chắn sẽ kéo theo thảm họa đến cho cả xứ sở trong cuộc chiến tranh đó.
Những nguyên nhân dẫn đến sự thể này chẳng phải tìm ở đâu xa. Trên thực
tế Pericles, bằng địa vị, khả năng và tính liêm chính nổi tiếng của mình, đã
được trao quyền thực thi việc kiểm soát độc lập đối với dân chúng – nói gọn
lại là dẫn dắt họ thay vì để họ dẫn dắt mình, vì rằng ông chẳng khi nào mưu
cầu quyền lực bằng những phương cách không chính đáng nên ông không
bao giờ bị buộc phải xu nịnh họ, mà trái lại còn được rất mực kính trọng đến
nỗi ông có thể cho phép mình làm họ tức giận bằng ý kiến bất đồng. Bất cứ
khi nào ông thấy họ ngạo mạn vô lối và xấc xược là ông dùng lời lẽ để cảnh
tỉnh họ; mặt khác, nếu họ không chống chọi được nỗi lo sợ thì ngay lập tức
ông có thể khôi phục lòng tự tin cho họ. Nói tóm lại, nền dân chủ trên danh
nghĩa vào tay ông đã trở thành quyền lực cai trị được thực thi bởi công dân
kiệt xuất ấy. Với những người kế nhiệm ông thì khác. Quyền lực họ ngang
bằng với nhau hơn, và mỗi người đều cố nắm lấy uy quyền tối thượng, rốt
cục họ đi đến chỗ trao quyền chỉ đạo quốc sự cho cơn bốc đồng của dân
chúng. Việc này, như vẫn thường xảy ra ở một bang lớn và có chủ quyền, đã
dẫn đến một loạt những sai lầm ngớ ngẩn, mà một trong số đó là cuộc viễn
chinh Sicily; mặc dù nó thất bại không phải do tiên lượng sai lầm về sức
mạnh của những kẻ bị chinh phục, mà đúng ra là do lỗi của những kẻ cử đạo
quân viễn chinh ấy đi nhưng sau đó đã không thực hiện những biện pháp tốt
nhất để hỗ trợ những người đã xuất chinh, mà lại quyết định bỏ hết thì giờ
vào những mưu đồ bè phái riêng tây hòng chiếm lấy quyền lãnh đạo dân
chúng, bởi thế không những họ làm tê liệt các chiến dịch trên chiến trường,
mà còn mở màn cho sự xung đột ở hậu phương. Thế nhưng sau khi mất phần
lớn hạm đội của mình ngoài các lực lượng khác ở chiến trường Sicily ra, và
với nạn phe phái đã có ảnh hưởng chi phối ở kinh thành này, họ vẫn có thể
kháng cự thắng lợi những kẻ địch ban đầu của họ ba năm nữa, gia nhập thêm
vào số những kẻ địch này không chỉ có quân dân Sicily mà còn cả hầu hết
những đồng minh của chính họ đã dấy loạn, vả sau rốt là Cyrus
, con trai
