quân Hy Lạp đánh bại, chấm dứt cuộc xâm lược Hy Lạp lần thứ nhất của Ba
Tư. (BT)
Nhà vua ở đây chỉ Darius Đại đế của Ba Tư. Danh tự của các vua Ba
Tư trong cuốn này hầu hết được lược đi và từ ‘Nhà vua’ (King) được viết
hoa như một danh từ riêng, hàm ý một vị vua cụ thể của Ba Tư trong bối
cảnh lịch sử tương quan. (ND)
Chỉ cuộc Chiến tranh Peloponnese I giữa Sparta đứng đầu Liên minh
Peloponnese và Athens đứng đầu Liên minh Delos, nổ ra năm 460 trước CN
và kết thúc năm 445 trước CN khi 2 bên ký kết bản Hòa ước 30 năm (phân
biệt với cuộc Chiến tranh Peloponnese II ở cuốn này được gọi vắn tắt là
‘cuộc Chiến tranh Peloponnese’). (BT)
Oligarchy là từ có gốc Hy Lạp, được ghép từ ‘oligos’, có nghĩa là ‘số
ít’, và ‘arkho’ có nghĩa là ‘cai trị’ hoặc ‘làm chủ’, chỉ một hình thức chính
thể mà quyền lực cai trị tập trung vào tay một số ít thuộc tầng lớp trên (một
số văn bản của Việt Nam dịch là ‘chính thể đầu sỏ’ hoặc ‘tập quyền’), mà
điển hình là chính thể của Sparta, đối lập với chính thể dân chủ của Athens.
Từ ‘oligarchy’ trong bản dịch tiếng Việt này được chuyển ngữ là ‘chính thể
oligarchy’. (ND)
Chios là một trong những đảo lớn nhất ở vùng biển Aegea, nằm cách
bờ biển Tiểu Á khoảng 5 dặm, trấn thủ phủ của đảo là Chios nằm ở phía
đông của đảo. Là một trong 12 thành bang đầu tiên của Liên minh Ionia, vào
thế kỷ VI trước CN, Chios đã có hiến pháp dân chủ. Năm 499 trước CN
Chios tham gia cuộc nổi dậy của Ionia chống Ba Tư, cuộc nổi dậy thất bại,
Chios lại bị Ba Tư đô hộ. Khi liên quân Hy Lạp thắng quân xâm lược Ba Tư
tại Trận Mycale năm 479 trước CN, Chios giành độc lập và gia nhập Liên
minh Delos do Athens đứng đầu. (BT)
Lesbos là một đảo lớn của Hy Lạp ở vùng biển Aegea, ngoài khơi xứ
Mysia ở Tiểu Á; thủ phủ của Lesbos là Mytilene. Lesbos cũng tham gia cuộc
nổi dậy của Ionia chống Ba Tư, và lịch sử giai đoạn này của Lesbos cũng
tương tự như Chios. (BT)
